CHARTY - demony szybkości.

W klasyfikacji Międzynarodowej Federacji Kynologicznej (FCI) występuje dziesięć grup psów rasowych. Jedną z nich są charty. Wspólną cechą tych psów jest m.in.niebywała sprawność fizyczna objawiająca się potrzebą pędu, pogoni.

Charty to szczególna i zróżnicowana grupa psów pod względem wagi, wielkości a także okrywy włosowej. Od stosunkowo małych włoskich charcików i angielskich whippetów, o krótkiej szacie, do szorstkowłosych, bardzo dużych chartów irlandzkich (wilczarzy). Wyróżnia je przede wszystkim ogromna szybkość biegu, przekraczająca nawet 60 km/godz.. Międzynarodowa Federacja Kynologiczna (FCI) uznaje 13 ras chartów (greyhound, whippet, deerhound, wilczarz, galgo, magyar agar, chart polski, saluki, sloughi, azawakh, afgan, borzoj, charcik włoski), które są sklasyfikowane w X grupie.

Omawiane zwierzęta są przystosowane do bardzo różnych warunków klimatycznych.

Ciepłolubne charty afrykańskie oraz krótkowłose whippety czy włoskie charciki wymagają innych warunków utrzymania niż długowłose charty rosyjskie czy afgańskie, szorstkowłose wilczarze a także szkockie deerhoundy. Już samo zróżnicowanie koniecznych warunków zoohigienicznych wymaga indywidualnego podejścia do chartów. Odpowiednia temperatura pomieszczeń, wilgotność otoczenia, wentylacja, a także rozmiar wybiegów to warunki, które muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb i wielkości zwierzęcia.

Jakie jest przeznaczenie charta ?

Traktując kwestę historycznie - charty używane były w łowiectwie przede wszystkim przez ludzi o wysokim statusie społecznym. Nie można jednak nie zauważać ich (chartów) roli jako dostarczycieli pożywienia dla ludzi sfer niższych w wielu rejonach świata. Wytrzebienie zwierzyny a także regulacje prawne (zakaz polowań z chartami) znacząco zmieniły przeznaczenie charta na psa do towarzystwa ale nie tylko. Chodzi mi o wykorzystywanie tych psów w konkursach bardziej czy mniej sportowych (wyścigi i totalizator).

Pisałem już o szczególnej „trosce" z jaką prawo traktuje w Polsce charty. Wrócę do tematu ze względu na określone konsekwencje tej sytuacji.

Wszelkie działania ustawodawcy generalizujące warunki utrzymania chartów mogą budzić niepokój. Takie regulacje w konsekwencji negatywnie wpływają na dobrostan charta rasowego, którego hodowla pod patronatem Związku kynologicznego w Polsce jest uporządkowana i nie wymaga ingerencji. Ustalanie ogólnie obowiązujących zasad nie może odbywać się w oparciu o zachowania wąskiej grupy kłusowników, stanowiącej obraz patologii a nie normy stosunku do zwierząt.

Posiadanie charta to wielka przyjemność nie tylko ze względu na towarzystwo psa niebanalnego, nobilitującego właściciela. Wszelkiego rodzaju konkursy, wyścigi torowe, coursingi (wyścigi terenowe) to świetna zabawa i ogromne emocje.

Na stronie Klubu Charta Polskiego ZKwP czytamy m.in.: „...modyfikacją wprowadzoną w polskim regulaminie (prób pracy chartów, J.B.) ze względów historycznych, jest możliwość organizowania zawodów w pracy smyczy - czyli par lub trójek chartów - tak bowiem niegdyś polowano z chartami. Wyścigi terenowe to wspaniała zabawa zarówno dla psów, jak i właścicieli. Bardziej kameralny charakter takich konkursów dodaje im niewątpliwie swoistego uroku. Ponieważ psy startują z „reki", a nie jak na wyścigach torowych ze specjalnych boksów startowych, przygotowanie do zawodów wymaga przede wszystkim treningu kondycyjnego. Z tych i innych względów są one naprawdę godne rozpropagowania choćby jako sposób spędzenia wolnego czasu razem ze swoim chartem."

Jak wspomniałem wyróżnikiem omawianej grupy psów jest zróżnicowanie.

Wielorakość chartów stwarza wyjątkową możliwość dobrania psa do dysponowanych możliwości lokalowych. Każdy będzie dobrym psem do towarzystwa i każdy w swojej kategorii jest bardzo szybki. Najszybszy jest greyhound osiągający w biegu ponad 70 km/godz. a na krótkich odcinkach może przekraczać 90 km/godz. Dlatego może warto nieco przybliżyć sylwetkę tego psa.

Chart angielski greyhound.

Wzrost, psy 71-76 cm., suki są nieco niższe. Waga - ok. 30 kg. Włos cienki przylegający. Maść czarna, czerwona, błękitna, biała, płowa, ruda, pręgowana a także każda z wymienionych z białymi znaczeniami.

Historia. Rozwój rasy, w wersji bardziej utrwalonej nastąpił w XIX wieku, kiedy w całej Anglii powstawały kluby hodowców psów wyścigowych (Hans Räber, Encyklopedia psów rasowych, T.II). Protoplastów współczesnego greyhounda niektórzy kynolodzy doszukują się w psach, które przybyły na wyspę z Celtami.

Osiągana szybkość jest siłą sprawczą używania greyhoundów w wyścigach o pieniądze - totalizatorach z zakładami bukmacherskimi (USA, Wielka Brytania, Australia, Irlandia). Wiąże się z tym pewna smutna ciekawostka.

Wspomniana, imponująca szybkość stanowi ogromne zagrożenie psa. Ujmując prosto; w tym „bolidzie" jest za mocny „silnik" w stosunku do jego konstrukcji.

Wynikają z tego różnego typu kontuzje w postaci zerwania i naderwania wiązadeł, torebek stawowych, ścięgien i mięśni. Zdarzają się złamania kości podudzia i palców a także urazy stawu barkowego. Podobno były przypadki, kiedy ulegał złamaniu kręgosłup gryhounda przy bardzo raptownym starcie do biegu. Badania anatomii greyhounda ujawniły szereg tajemnic jego sprawności. Otóż relacja masy mięśni wytrenowanego greyhounda w stosunku do masy ciała wynosi ok. 55 - 57%. Typowa wspomniana relacja u innych ras (dobrze wytrenowanych psów) to 42 - 43%. Interesującym wyróżnikiem omawianej rasy jest specyfika umięśnienia kończyn. Mięśnie kończyn greyhounda zawierają przede wszystkim włókna szybko kurczące się i niewiele włókien wolno kurczących się. U wszelkich innych ras psów jest odwrotnie. Inne szczegóły budowy to dość wąskie ustawienie, zwłaszcza kończyn przednich, przy czym łokcie, śródręcze i palce są skierowane w linii tułowia, bez odchyleń do środka czy na boki. Udział chartów w profesjonalnych wyścigach i dążenie do osiągania możliwie największej szybkości biegu było motywem różnych działań hodowlanych prowadzących do zmian anatomicznych budowy psa. W krótkim czasie, po zaledwie kilkunastu pokoleniach uzyskano wzrost szybkości m.in. dzięki pogłębieniu kątowania kończyn tylnych a także zmniejszeniu kąta łopatkowo - ramiennego. Uległo zmianie nachylenie kręgosłupa ale zarazem nastąpiło przesuniecie środka ciężkości kosztem zachowania równowagi. Jest coś za coś. Osiągana szybkość oznacza zarazem ograniczenie zwrotności psa w galopie czy cwale. Praw fizyki nie można ominąć. Kiedy rzut środka ciężkości ciała wychodzi poza punkt podporu utracona zostaje równowaga. Obecnie budowane tory wyścigowe mają odpowiednio profilowane łuki aby rozpędzony chart nie rozbijał się o bandę.

Te najszybsze, wspaniałe psy, przekładając się niejako na pieniądze (totalizator), za swoją sprawność płacą ogromna cenę - cenę życia. Brak wyników na torze z powodu wieku, kontuzji czy też osobniczych możliwości oznacza śmierć dla tysięcy greyhoundów w USA czy Wielkiej Brytanii. (Catharine Grant „The No-Nonsense Guide to Animal Rights").

Godne odnotowania jest, że w wymienionych krajach są ludzie którzy ratują, biorą do swoich domów wyeksploatowane na wyścigach greyhoundy.

Nie można zapominać, że opisywana „maszyneria do biegania" to pies spokojny, miły, doskonale sprawdzający się jako przyjaciel człowieka. Ten nieprzeciętny pies jest zarazem zupełnie niekłopotliwym, łatwym w utrzymaniu domownikiem. Greyhoundy nie mają cech złośliwości czy agresji i dobrze komponują się z innymi domownikami, również zwierzętami domowymi.

Pewna pikanteria budowy anatomicznej, a także użytkowania greyhounda może uzasadniać poświęcenie temu psu nieco więcej uwagi. Jednak pozostali przedstawiciele dziesiątej grupy FCI to też psy niebanalne, zasługujące na uwagę, zwłaszcza w środowisku ludzi wrażliwych na piękno przyrody.

Oto ich krótka charakterystyka.

Wspólne cechy chartów, bez względu na wielkość, od włoskiego charcika (minimum 32cm) aż po największego - wilczarza irlandzkiego (minimum 79 cm) to:

• - wydłużona głowa i kufa,
• - długie kończyny, udo i podudzie mocne i muskularne, nisko osadzone stawy skokowe,
• - bardzo głęboka, obszerna klatka piersiowa z dużą przestrzenią dla płuc i serca,
• - skłonność do pogoni za uciekającym celem,
• - w pogoni posługiwanie się wzrokiem nie węchem (charty europejskie).
• - determinacja i wytrzymałość.

Charcik włoski (piccolo levriero italiano).

Najmniejszym z omawianych czworonogów jest charcik włoski (piccolo levriero italiano).

Wzrost: w przedziale 32 cm - 38 cm, waga do 5 kg.

Sierść: krótka i delikatna, jednobarwna w kolorze czarnym, szarym - łupkowym i izebalowatym we wszystkich odcieniach. Białe znaczenie na piersi i palcach jest dopuszczalne.

Historia tego zwinnego, inteligentnego bardzo wdzięcznego pieska sięga czasów starożytnego Egiptu.

Użytkowość to - polowania na drobne ptactwo, a także wyścigi. Jest żywy, wesoły, uczuciowy, wrażliwy i łatwo dostosowuje się do warunków bytu. Doskonały, elegancki, charakterystycznie poruszający się towarzysz człowieka.

Chart angielski whippet.

Nieco większy od w/w jest chart angielski whippet.

Wzrost: 47 cm - 50 cm, waga ok. 10 kg.

Szata: włos delikatny, krotki, przylegający, wszelkich kolorów i ich kombinacji.

Historia whippeta kojarzona jest z Angią i jest niezbyt odległa - pierwsza połowa XIX wieku, chociaż psa o podobnej sylwetce można rozpoznać na obrazach z epoki renesansu (XV-XVI wiek).

Galgo - chart hiszpański

Kolejnym, prezentowanym psim szybkobiegaczem kontynentalnym jest galgo - chart hiszpański.

Wzrost psa 60 - 70 cm, suki są nieznacznie mniejsze. Waga 20 - 30 kg

Szata: włos krotki, lśniący, delikatny. Uznaje się także odmianę szorstkowłosą.

Dopuszczalne są wszelkie kolory szaty z preferencją jasnego odcienia brązu z ciemnym pręgowaniem.

Historia: istnieje przekonanie, że rasa jest blisko spokrewniona z chartami północnoafrykańskimi sloughi, które towarzyszyły Maurom okupującym Hiszpanię przez

ponad pięć stuleci (VII-XIII wiek).

Kolejnym europejskim chartem, którego pragnę zaprezentować jest magyar agar (chart węgierski). Ten rzadko spotykany poza Wegrami i Transylwanią pies uważany jest przez kynologów jako „udoskonalony greyhound".

Wzrost: 64 - 70 cm. Waga 22 - 31 kg.

Szata: różne umaszczenie jednobarwne a także łaciate oraz szare lub brązowo pręgowane.

Historia. Uważa się, że chart węgierski przybył ze stepów Uralu w początkach X wieku wraz z Madziarami. Następnie dochodziło do krzyżówek z dawnym chartem włoskim a zwłaszcza z angielskim greyhoundem.

Chart polski

zamyka listę krótkowłosych kontynentalnych przedstawicieli X grupy FCI.

Wzrost: psy 72 - 79 cm, suki nieco niższe. Waga ok. 40 kg

Szata: włos krótki (ok. 2,5 cm) w dotyku dość twardy, sprężysty. Umaszczenie - każde jest dopuszczalne, mniej pożądana jest maść pręgowana.

Historia. Trudno jest ustalić dokładny czas powstania rasy. Nazwa „chart polski" została ustalona w początkach XIX wieku. Rasy psów niejednokrotnie są uwikłane w polityczne przemiany. Sowiecka kynologia uznała charta polskiego jako odmianę psów rosyjskich.

Był to wystarczający „prikaz" dla kierownictwa ZKwP. Dzięki nieposłusznej grupie fanatyków rasa z dobrym skutkiem została odrestaurowana i rozwija się. O pikanterii kynologicznej związanej z chartem polskim obszerniej pisałem w Magazynie Weterynaryjnym on-line.

Chart irlandzki wilczarz (wolfhound).

Zajmijmy się chartami o nieco innej od w/w szacie. Chart irlandzki wilczarz (wolfhound).

To największy z chartów. Wzrost psa, minimum 79 cm, waga 60 kg. Suki są nieco mniejsze: 71 cm w kłębie i 45 kg. Dążeniem hodowców jest uzyskiwanie egzemplarzy większych od minimum standardu. Są egzemplarze o wzroście 90 cm. a nawet więcej Szata: włos szorstki i twardy zwłaszcza nad oczami i na żuchwie nieco dłuższy. Umaszczenie jest bardzo zróżnicowane: szare, pręgowane, czarne, czerwone, białe, płowe, rudo płowe, wilczaste, błękitne, Historia rasy jest odległa. Celtowie używali tych psów do polowań na wilki.W krwawych widowiskach na rzymskich arenach te majestatyczne psy też miały swój udział.

Chart szkocki (deerhound).

Wzrost: psy min. 76 cm, suki min. 71 cm. Waga, odpowiednio: 38- 48 kg i 30 - 36 kg. Sierść kosmata, niezbyt gęsta, szorstka, nieco delikatniejsza na brzuchu głowie i przedpiersiu , dł.ok. 8-10 cm. Umaść: szara, pregowana, piaskowo żółta, płoworuda i ruda z ciemnymi uszami.

Historia. Szwajcarski kynolog Hans Räber uważa, że deerhound i wolfhound były niegdyś

tymi samymi psami. Złożone koleje losu, zanikanie ras i odtwarzanie przy pomocy różnych krzyżówek czyni temat trudnym do jednoznacznego wyjaśnienia. Pierwotnym przeznaczeniem deerhounda był udział w polowaniu na jelenie.

Chart rosyjski borzoj.

Maczewarianow, jeden z największych rosyjskich XIX - wiecznych znawców rasy pisał:"Duże ciemne, błyszczące, cudowne, wyraziste oczy; miękka, jedwabista i błyszcząca sierść, całkowicie sucha głowa i suche kończyny od łokcia po koniuszki palców".

Wyjątkowa elegancja i harmonia sylwetki a także dystyngowany sposób poruszania się nadają temu chartowi niepowtarzalny urok.

Wymiary. Wzrost: psy 75 - 85 cm, suki ok.7 cm mniej. Waga 35 - 45 kg.

Szata. Jedwabiste, długie włosy faliste ew. lokowate. Umaszczenie bardzo urozmaicone, jednolite lub łaciate. Nie tolerowana jest maść kawowa a także drobne cętki.

Historia. Rozwój rasy kojarzony jest z historią rozkwitu polowań z psami w XVIII wieku, zwłaszcza na zające, lisy i wilki. W kolejnych stuleciach aż po czasy ZSRR hodowla chartów rozwijała się ze zmiennym szczęściem. Obecnie w Rosji rasa jest traktowana jako dobro narodowe. Borzoj to niebywale reprezentacyjny, elegancki, spokojny, miły pies. Jednak zaatakowany przeciwstawi się skutecznie każdemu przeciwnikowi.

Chart afgański.

Wstęp wzorca: „Afgan powinien promieniować godnością i zdystansowaniem do otoczenia, jego spojrzenie ma być czujne i uważne". Pies o imponującym wyglądzie. Dzięki osobliwemu urokowi, powiewającej szacie, charty te odnoszą wiele sukcesów na Best In Show wszelkich wystaw. Mówi się, że afgan to pies, który poluje na wszystko co można upolować.

Wymiary. Wzrost w kłębie - psy 68-74 cm, suki 63 - 69 cm. Waga ok.25 - 30 kg.

Szata. Długi, bardzo delikatny, jedwabisty włos okrywający korpus oraz kończyny. Na głowie włosy tworzą charakterystyczny czub.

Umaszczenie: Każda maść jest dopuszczalna.

Historia. Niektóre mity wskazują na bardzo odległe dzieje omawianego charta, sięgające wielu tysięcy lat. Współczesna historia charta afgańskiego wiąże się z brytyjskimi koloniami.

Na przełomie XIX i XX wieku oficerowie brytyjscy odbywający służbę w różnych rejonach Azji przywozili afgany do Europy. Pierwszy standard rasy został opracowany w 1906r. i opublikowany w „Indian Gazette".

Podobnie jak wiele innych chartów afgan ma niezależny charakter i wymaga odpowiedniego postępowania od szczenięcia.

Chart perski - saluki.

Arabowie uważają, że saluki to dar Boga. Już z tego przekonania wynika szczególna admiracja jaką otaczali tego, wyjątkowej piękności charta. Mówi się, że to pies który jeździ konno...Otóż, czy to dla zachowania sił do pogoni za zwierzyną, czy też dla ochrony łap przed gorącym piaskiem pustyni, wspomniane psy rzeczywiście, podczas polowania były podwożone na koniach czy wielbłądach.

Wzrost: 58 - 71 cm. Suki są nieco niższe.

Waga: ok.14 - 25 kg.

Maść. Płowa, kremowa, biała, złota, czerwona, szaropodpalana, trikolor - biała, czarna i podpalana.

Szata. Włos gładki, jedwabisty. Jest też odmiana krótkowłosa, która nie ma długich włosów na uszach, kończynach i ogonie.

Historia. Niewątpliwie rejonem pochodzenia saluki jest Azja Mniejsza. Istnieją hipotezy o starożytnych korzeniach tej rasy.

Chart arabski sloughi.

Podobnie jak saluki, sloughi w swojej ojczyźnie uważany jest za członka rodziny.

Znamienne jest przysłowie Beduinów: „Dobry sokół, szybki pies, szlachetny koń są warte więcej niż dwadzieścia kobiet".

Wzrost: 60 - 70 cm. Suki nieco niższe. Waga: 20 - 27 kg.

Szata: delikatna, krótka, nie zatrzymująca ciepła.

Maść: "Preferowane jest umaszczenie piaskowe i płowe w różnych odcieniach z ciemną maską lub bez niej. Może być szata szara a także ciemny płaszcz. Jasne lub ciemne pręgowanie. Niepożądana jest maść czysto biała lub czysto czarna.

Historia. Istnieją przypuszczenia, że rasa ta pochodzi z bliskiego wschodu. Niektórzy kynolodzy uważają, że sloughi mogły towarzyszyć plemionom arabskim, które najechały północno - zachodnią Afrykę ponad tysiąc lat temu. Obecnie rasa uważana jest za marokańską rasę narodową. Wspomniane psy hodowane są również na dworze królewskim. Polowanie z chartem i sokołem w Marokku nadal stanowi rozrywkę wyższych sfer.

Azawakh.

Te czujne, niezależne i bardzo szybkie psy niejednokrotnie mylone były z sloughi.

Wzrost: pies, śr. 68 cm. Suki 66 cm. Waga 20 - 30 kg

Szata. Delikatna krótka sierść typowa dla zwierząt pochodzących z rejonów gorącego klimatu. Maść: jasnopiaskowa, czerwona. Bywa pręgowana. Może być czarna maska.

Białe znaczenia na przedpiersiu, końcu ogona, palcach, czasami na głowie.

Waga. 17 - 25 kg.

Historia. Początki rasy sięgają czasów starożytnych. Plemiona zamieszkujące południową Saharę - Tuaregowie hodowali azawkhi do stróżowania a także jako psy myśliwskie. Inna nazwa to „Tuareg Sloughi".

Tytułem zamknięcia listy chartów wypada wymienić również dwie rasy, które nie są jeszcze uznane przez FCI t.j. tajgan - chart kirgiski i tazy - chart środkowoazjatycki.

Jan Borzymowski
WORTAl PSY24.PL