Owczarek środkowo-azjatycki, ałabaj, azjata, wołkodaw

Mając kontakt z hodowcami rasy, własne obserwacje m.in. podczas sędziowania omawianych psów, tytułem wstępu pewna uwaga. Każda rasa psów ma wzorzec, standard któremu powinna odpowiadać. To teoria, która stanowi pewne „wypośrodkowanie” cech.
Zwłaszcza jeżeli brać pod uwagę charakterologiczny wizerunek danej trasy, praktyka, reakcje zachowanie psa może dalece odbiegać od założeń standardu. Pamiętać bowiem trzeba, że obok przekazu genetycznego, który też może być osobniczo zróżnicowany, bardzo ważne jest późniejsze kształtowanie osobowości zwierzęcia. Socjalizowanie począwszy od wieku szczenięcego, wychowywanie, sposób utrzymania, wreszcie szkolenie psa – składa się na szeroko pojętą sylwetkę jego osobowości. Ałabaj, to w moim przekonaniu pies który wymaga szczególnej troski w zakresie kształtowania osobowości. Teoria dotycząca rasy jest interesująca, piękna i złożona tak dalece jak złożone jest pochodzenie owczarka środkowo-azjatyckiego.

Ponieważ wiedza na temat tych psów jest bardzo skromna, moją intencją jest poświęcenie im kilka uwag. Niejednokrotnie są to sympatyczne „miśki”, niebywale ciepłe dla domowników, i mniej „ciepłe” dla obcych... Pamiętam pięknego przedstawiciela rasy, który wabił się ILGIZ. Bywało jednak, kiedy Ilgiz miał „zły dzień”, lepiej było nie wchodzić mu w drogę… Do dziś są ślady tego psa w polskim pogłowiu rasy. Znamienne jest, że standard rasy, jako cechę dyskwalifikującą wskazuje agresję.

Przyjrzyjmy się jaki ma być ten pies.

Owczarek środkowoazjatycki to zrównoważony, pewny siebie i bardzo odważny pies. Inne przypisywane cechy to znaczna nieufność wobec obcych, nieustępliwość. Prowokowany może być agresywny. Podobnie jak owczarek kaukaski, nieco nieobliczalny. Spokojnie obserwuje otoczenie i nie do końca wiadomo co mu „chodzi po łbie”... W sytuacji zagrożenia potrafią działać szybko i zdecydowanie. Jednocześnie są bardzo miłe, opiekuńcze, strzegące posesji, oddane swoim domownikom. To często usypia czujność ludzi. Podobnie jak kaukas, przebywając na swojej posesji, ałabaj kontroluje niejako znacznie szerszy obszar. To cecha wielu pasterskich ras. Dlatego azjata jest uważany za doskonałego stróża.

Tu pewna uwaga dotycząca każdego psa - nie można generalizować szablonu opinii o charakterze. Źle socjalizowany, pozostawiony sam sobie, każdy pies staje sie dewiantem, często o agresywnych skłonnościach. Ludzie zapominają, lub nie wiedzą, że pies był, jest i pozostał drapieżnikiem. Wynika z tego margines nieprzewidywalności zachowań zwierzęcia. Pewnym potwierdzeniem tej tezy może być np. występujące zjawisko odruchowej, agresywnej reakcji budzonego psa (np. poprzez klepniecie), pomimo, że w domu gdzie przebywa nigdy nie był zagrożony.
W sytuacji zaniedbań w zakresie socjalizowania psa, niewłaściwego utrzymywania, jego pierwotne cechy drapieżnika mogą ulegać nasileniu, m.in. w zakresie działań agresywnych. Poziom zaistnienia tego zjawiska jest kwestią indywidualną, osobniczą. Dlatego nie można generalizować i przypisywać każdemu przedstawicielowi danej rasy psów identycznych cech charakterologicznych. Wzorzec rasy określa jakie warunki musi spełniać pies danej rasy w zakresie eksterieru a także pod względem cech charakteru, zachowań. Nie oznacza to, że wszyscy przedstawiciel rasy będą identyczni.
Fragment standardu rasy owczarek środkowo-azjatycki (FCI nr 335):

KRÓTKI RYS HISTORYCZNY:

Owczarek środkowoazjatycki to jedna z najstarszych ras psów. Rozwijała się ona w drodze naturalnej selekcji przez ponad 4 tysiące lat, na rozległym obszarze, rozciągającym się od Morza Kaspijskiego do Chin i od południowego Uralu po Afganistan. Owczarki środkowoazjatyckie są potomkami najstarszych tybetańskich psów stróżujących, pochodzących od tybetańskiego mastifa; były wykorzystywane głównie do pilnowania stad, obejścia i karawan. Ostra selekcja naturalna spowodowana przez trudne warunki życia i nieustającą walkę z drapieżnikami wpłynęła zarówno na wygląd, jak i na charakter tych psów – są one silne, nieustraszone, i nie trwonią na próżno energii. W rejonie swojego pierwotnego występowania owczarki środkowoazjatyckie wykorzystywane
były do pilnowania stad i stróżowania. Praca hodowlana nad tą rasą rozpoczęła się w byłym Związku Radzieckim w latach trzydziestych zeszłego wieku.

WRAŻENIE OGÓLNE:

Owczarek środkowoazjatycki jest psem rosłym.
Wysokość w kłębie: Psy: nie mniej jak 70 cm. Suki: nie mniej jak 65 cm. Pożądana duża, ale nie kosztem proporcjonalnej budowy.
Waga: Psy: nie mniej jak 50 kg. Suki: nie mniej jak 40 kg.
Do dużych wad zalicza się – nerwowość.
Wady dyskwalifikujące: Agresja lub wyraźna lękliwość.

Każdy pies, zdradzający wyraźne deformacje budowy lub zaburzenia charakteru powinien być zdyskwalifikowany. Nadpobudliwość, strachliwość. Kynologiczna literatura rosyjska podaje: dawna nazwa to – owczarek turkmeński. Ceniono te psy ze względu na cechy odważnego, silnego i spostrzegawczego stróża. W surowych warunkach ważna była obrona domostw i stad tamtejszej ludności. W 1935 r. pojawia się nazwa owczarek środkowoazjatycki, która zostaje utrwalona w latach czterdziestych. Nazwa owczarek nieco myli gdyż sugeruje, że najważniejszym zadaniem jest praca przy stadach owiec, zaganianie, przeganianie na pastwiska. Tą funkcję sprawowały najczęściej nieco lżejsze psy owczarskie. Wiedzieć trzeba, że praca przy stadzie owiec nie polega jedynie na zaganianiu stada ale także na obronie przed drapieżnikami. ''Azjata'' to przede wszystkim stróż i obrońca - mądry, czujny, odważny, nieustraszony. Spotykana nazwa w Turkmenii to ałabaj lub "dusiciel wilków" (wilczarz, wołkodaw).

Liczne pogłowie tej rasy spotykane jest także w Kazachstanie, Kirgizji, a także Tadżykistanie. W surowych rejonach górnego Pamiru psy te charakteryzuje nieco dłuższy włos i dość luźna skóra. W Uzbekistanie owczarek środkowoazjatycki jest nieoceniony jako opiekun licznych stad owiec. Pogłowie jest znacznie zróżnicowane, występuje cięższy i lżejszy typ. Rosyjscy kynolodzy rekomendują te psy jako wybitnie uzdolnione do stróżowania i pomocy w służbach wartowniczych, a także w służbach śledczych, tropieniu. Uporządkowana hodowla psów tej rasy rozwinęła się w Rosji znacząco dopiero w latach 1980-ych. Ważne są uwagi kynologów rosyjskich nt. charakteru omawianych psów: Te psy potrzebują doświadczonego opiekuna i szczególnej uwagi przy socjalizacji i wychowywaniu. Jeśli zostanie osiągnięte wzajemne porozumienie pomiędzy właścicielem a psem to one dobrze szkolą się i można wyeliminować wiele trudnych cech charakteru, typowych dla grupy górskich owczarków. Tresurę owczarka środkowo-azjatyckiego należy rozpocząć w młodym wieku, ze względu na jego konserwatyzm, upór i niezbyt szybkie uczenie się. Należy mieć na uwadze, że to psy dumne, nie zapominające urazy. Dlatego wychowywanie powinno przebiegać łagodnie ale konsekwentnie. Wymaga starannego dozoru ze względu na skłonność do ucieczki i włóczęgostwa. Przy pojawieniu się pierwszych tego typu oznak należy szybko podjąć radykalne środki zapobiegawcze. Charakterystyczny dla rasy jest dymorfizm płci. Samce są o wiele potężniejsze od suk. Nieustraszone, bronią swojego terytorium zdecydowanie, kiedy intruz przekroczy granicę. Najczęściej atakują milcząco. Suki są bardziej ostrożne, obszczekują z odległości, zagradzają drogę potencjalnemu naruszycielowi terytorium, atakują w sytuacji ekstremalnie koniecznej. Ogólnie rasę, a zwłaszcza egzemplarze o cechach bliskich swoim przodkom, uważa się za nie agresywną w stosunku do ludzi. Ałabaje dobrze przystosowują się do życia w mieszkaniu. Charakteryzują się silnym stadnym instynktem i dobrze odnoszą się do innych zwierząt domowych.

W obiegowej opinii owczarek środkowo-azjatycki uchodzi za psa groźnego. Fakt, że nie został umieszczony na liście 11 ras uznawanych w Polsce za agresywne może stanowić podważenie sensu konstruowania wspomnianej listy i przyjęcia wątpliwych kryteriów kwalifikacji. Azjaty są psami charakteryzującymi się pewnym podobieństwem charakterologicznym do niektórych ras występujących na wspomnianej liście (owczarek kaukaski, anatolian karabash, akbash dog).
Znamienne jest stanowisko ZKwP w tej sprawie: „W żadnym wypadku nie należy kojarzyć zjawiska agresji z konkretna rasą psów. Bez względu na rasę czy jej brak, psa zmienia w niebezpieczne narzędzie człowiek niewłaściwie nim kierujący”.
Dysponując silnym azjatą, właściciel posesji powinien szczególnie zadbać o to ażeby czworonóg nie mógł wydostać się na zewnątrz ogrodzenia. Niedociągnięcie w tym zakresie, prowadzące do samowoli psa może być potraktowane jako błąd w nadzorze. Właściciel ałabaja powinien mieć wiedzę na temat rasy, doświadczenie i postępować z nim stanowczo, konsekwentnie, a jednocześnie nie brutalizować relacji z psem. Dla lepszego panowania nad zwierzęciem wskazane jest wczesne ułożenie, zwłaszcza na poziomie PT (pies towarzysz). Wyższa forma szkolenia, stymulująca reakcję obronno - agresywną wymaga znacznego doświadczenia w postępowaniu.

Absolutnie konieczne jest, od najmłodszego wieku, socjalizowanie ałabaja. Dobry hodowca, rozróżniający pojęcia „rozmnażanie” i „hodowanie”, kształtuje osobowość azjaty już w wieku szczenięcym poprzez bliski kontakt. Sporadyczny kontakt z miotem i pozostawienie go nieomal wyłącznie z suką prowadzi do złych konsekwencji kształtowania osobowości szczeniąt w kategoriach ponurego egocentryka. Ałabaje osiągają pełną dojrzałość późno, w wieku ok. trzech lat. Zwłaszcza w tym okresie, a także w latach następnych pozostawienie psa w kojcu, na zamkniętej, ograniczonej posesji stwarza głęboką kolizję w psychice zwierzęcia, którego domeną od tysięcy lat była przestrzeń, rozległe doliny, stepy. Dla dobrej kondycji fizycznej i psychicznej wskazany jest codzienny spacer, wybieganie, rozładowanie skumulowanej energii. Brak w/w postępowania może prowadzić do skłonności wrogiego, agresywnego postrzegania otoczenia.
Owczarki potrafią działać zespołowo, wzajemnie koordynować podjęte inicjatywy, wspomagać aktywność. Jednak w przypadku błędów w wychowywaniu i utrzymywaniu, wspomniana aktywność może przybierać formę patologicznej, nieuzasadnionej agresji. Bywa, że wadliwie utrzymywane, zwłaszcza stare psy omawianej rasy dziwaczeją, mają nieprzyjemną reakcję (warczenie) nawet do najbliższego otoczenia.

Sędziowałem kiedyś grupę azjatów w Mińsku na Białorusi. Wśród nich był piękny pies wielkości cielaka i masie ok. 100 kg. Bardzo spokojny, szalenie silny. Właściciel (ok. 2m, potężnej budowy) prosił mnie o nie podchodzenie bliżej niż na 3-4 m. Chodziło o to, że pies mógł zakwalifikować moje zbliżenie jako zagrożenie swojego pana i zaatakować mnie. Powstrzymanie zwierzęcia by było niemożliwe. Zęby, zgryz itp. zostały odsłonięte i dokładnie obejrzałem je, ale na odległość. Mogłem nie uwzględnić prośby i psa zdyskwalifikować. Zrobiłem inaczej, pies wygrał całą międzynarodową wystawę. Ten epizod może wskazywać na kiepską socjalizację zwierzęcia i niezbyt dobre porozumienie z właścicielem, który najwyraźniej psu nie ufał. Tym bardziej więc, co pragnę podkreślić – dysponując silnym, ciężkim psem dla bezpieczeństwa własnego, a zwłaszcza bezpieczeństwa otoczenia, szczególnie ważny jest proces socjalizacji ałabaja, a także stworzenie mu odpowiednich warunków życia i dobrego kontaktu z otoczeniem. Pamiętać bowiem należy – takie będziemy mieli psy jakie ich chowanie…

Jan Borzymowski
PSY24.PL

Literatura.
1. A.I. Inszakow, E.G. Cygielnickij. Dogi i buldogi. Wyd. rosyjskie Bojara. 1995r.
2. N.G. Andrianowa, W.M. Dubrowskoj, T.M. Iwanowa, W.A. Kalinina, L.W. Morozowa. „ Narodowe rasy psów służbowych”. („Otiecziestwiennyje porody służiebnych sobak”).
Polecam także internetowe opracowanie p. Małgorzaty Dustet, nt. charakterystyki pochodzenia rasy wg regionu występowania.

Zdjęcia dzieki uprzejmości hodowli z Winnickiego wzgórza: owczarek środkowo azjatycki Winnickie Wzgórze oraz Justyna Kamińska & Jordan Woźniak, www: owczarek środkowo-azjatycki w hodowli Frameset

Zgłoś swój pomysł na artykuł