Leptospiroza (Leptospirosis) jest wysoce zakaźną i zaraźliwą chorobą zwierząt i ludzi wywoływaną przez bakterie z rodzaju Leptospira. Nosicielami i siewcami zarazków są głównie myszy i szczury, u których nie występują objawy kliniczne. Rozsiane w środowisku Leptospiry atakują przede wszystkim bydło, owce, kozy, świnie, konie, psy, koty i zwierzęta dziko żyjące, od których zarazić się mogą ludzie. Obecnie najczęstszą przyczyną choroby u człowieka są bakterie z grupy serologicznej Leptospira interrogans, a wewnątrz tej grupy przede wszystkim dwa serotypy – L. icterohaemorrhagiae, wywołujące chorobę Weila, której źródłem zarażenia są przede wszystkim szczury oraz L. canicola, wywołujące chorobę stuttgarcką, którą człowiek zaraża się od psów.
Zakażenia mogą mieć przebieg ostry lub przewlekły, a w trakcie infekcji atakowanych jest wiele narządów, najczęściej wątroba, nerki i układ nerwowy. Stopień uszkodzenia narządów zależy od typu zarazka, a głównymi objawami są nagła gorączka, zaburzenia czynności przewodu pokarmowego, następnie żółtaczka, anemia oraz zaburzenia czynności nerek. Zakażenia następują sporadycznie, ale niektóre cięższe przypadki mogą być śmiertelne, dlatego nie należy lekceważyć tej jednostki chorobowej.
Leptospiry są to ruchliwe bakterie o spiralnym kształcie, dlatego nazywane są także krętkami. Są długie, ale ich szerokość jest niezwykle mała (mniejsza niż wynosi średnia wartość długości fali światła), dlatego nie są widoczne w normalnym świetle pod mikroskopem (widać je dopiero po wybarwieniu i zastosowaniu kondensatora ciemnego pola). Bakterie te są oporne na niskie temperatury, ale bardzo wrażliwe na wysychanie i promieniowanie UV, dlatego szybko giną poza zarażonym organizmem. Są ponadto mało oporne na działanie wielu czynników fizykochemicznych. Tylko w wodzie i wilgotnej ziemi mogą przeżywać, zachowując właściwości chorobotwórcze ponad 20 dni, dlatego szczególną rolę w rozprzestrzenianiu leptospiroz odgrywa zakażona woda (ścieki, kanały, zbiorniki wodne), podmokła zakażona ziemia, zakażone zarazkami tereny zakładów przemysłu spożywczego (rzeźnie, przetwórnie, gospodarstwa mleczarskie).
Wymienione warunki sprzyjają występowaniu i gromadzeniu się gryzoni, które stanowią główny naturalny rezerwuar drobnoustrojów, a dzięki temu sprzyjają długotrwałemu przetrwaniu i krążeniu w środowisku tych zarazków. U gryzoni nawet silne zakażenie leptospirami nie powoduje widocznych objawów choroby, a powszechne występowanie tych zwierząt powoduje, iż stanowią one potencjalną groźbę wybuchu choroby. Zarazki wydalane są do środowiska z moczem i nasieniem nosicieli bezobjawowych lub chorych zwierząt, a w przypadku wystąpienia posocznicy również ze śliną. Zakażenie następuje przeważnie pośrednio przez kontakt zwierząt i ludzi z zakażonym środowiskiem. Może nastąpić również poprzez bezpośredni kontakt zwierząt i ludzi z zakażonym zwierzęciem, ale również źródłem zakażenia dla zwierząt mogą być zakażeni ludzie, natomiast choroba nie przenosi się z człowieka na człowieka.
Pewną rolę w szerzeniu się leptospirozy odgrywają bierni przenosiciele biologiczni, np. ektopasożyty. Do organizmu zwierząt i ludzi krętki dostają się najczęściej przez uszkodzoną skórę (otarcia, rany), spojówki i błony śluzowe naturalnych otworów ciała oraz poprzez przewód pokarmowy wraz z zanieczyszczonym pokarmem. Bakterie po wniknięciu do organizmu drogą naczyń krwionośnych za pośrednictwem krwi roznoszone są po całym organizmie i wędrują do narządów miąższowych, głównie wątroby, gdzie się osiedlają i namnażają, wywołując posocznicę, a uwolnione z Leptospir hemotoksyny uszkadzają naczynia krwionośne i niszczą czerwone krwinki, powodując żółtaczkę i niedokrwistość. Efektem działania patogennego Leptospir i intoksykacji organizmu jest niewydolność i trwałe uszkodzenie narządów miąższowych. Po pewnym czasie, wraz z powstawaniem swoistych przeciwciał, bakterie znikają z krwioobiegu i osiedlają się w kanalikach krętych nerek, wywołując zaburzenia czynności nerek i pojawiają się w moczu, co prowadzi do dalszego rozprzestrzeniania się choroby w środowisku.
Leptospiroza jest poważną chorobą przede wszystkim psów, u których występuje jawna postać choroby, nazywana tyfusem psim. Zwierzęta zakażają się najczęściej drogą pokarmową, przez błony śluzowe naturalnych otworów ciała oraz nawet nieuszkodzoną skórę. Istnieje też możliwość zakażenia podczas kopulacji oraz zakażenia śródmacicznego. Przebieg zakażenia zależy w dużej mierze od wieku i stanu odporności zwierząt oraz dawki i zjadliwości szczepu zakażającego. U młodych psów choroba występuje z wyraźnymi objawami klinicznymi, podczas gdy u starszych psów przebiega częściej bezobjawowo.
Leptospiroza psów przebiega w postaci ostrej, podostrej i przewlekłej. W postaci ostrej i podostrej, która występuje najczęściej u szczeniąt oraz zwierząt młodych, występuje brak apetytu, wymioty, niekiedy biegunka z domieszką krwi w kale oraz bóle mięśniowe manifestujące się tkliwością przy omacywaniu oraz niechęcią do ruchu lub sztywnym, nienaturalnym chodem, występuje również silne posmutnienie i utrata sił, prowadzące do śpiączki. Częstym i dość charakterystycznym objawem jest zażółcenie spojówek i błon śluzowych (żółtaczka), ciemnożółty lub brunatny mocz (hemoglobinuria), niedokrwistość, różnego stopnia odwodnienie, krótkotrwały na ogół wzrost temperatury ciała (mogą również wystąpić nawroty gorączki, po których temperatura ciała wraca do normy lub obniża się). U ciężarnych samic występują ronienia oraz niepłonność. Ta postać choroby trwa krótko i prowadzi zwykle do śmierci.
U ozdrowieńców rozwija się przewlekłe śródmiąższowe zapalenie nerek, którego następstwem jest mocznica. Postać przewlekła leptospirozy manifestuje się objawami różnego stopnia uszkodzenia nerek. Nosicielstwo leptospiry może się utrzymywać nawet przez kilka lat. Koty ze względu na częsty kontakt z drobnymi gryzoniami są w większości mało wrażliwe na infekcje Leptospirami i choroba klinicznie się u nich nie objawia, a u części populacji kotów stwierdza się w surowicy obecność swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko różnym serowarom tego zarazka.
U pozostałych gatunków zwierząt leptospiroza nie ma większego znaczenia klinicznego, gdyż na ogół przebiega bezobjawowo, jednak niektóre serotypy bakterii mogą powodować problemy zdrowotne u koni, poronienia u świń i śmiertelność nowonarodzonych prosiąt, a także problemy w rozrodzie oraz spadek mleczności u bydła. Wymienione objawy leptospirozy są różnie nasilone, a czas ich trwania bywa zmienny, co bardzo utrudnia rozpoznanie choroby. Diagnostyka polega na wykonaniu badań laboratoryjnych krwi i moczu, badań bakteriologicznych oraz przede wszystkim na określaniu poziomu przeciwciał. Infekcji u psów można zapobiec poprzez szczepienia, innych gatunków zwierząt nie szczepi się przeciw tej chorobie.
Postępowanie lecznicze polega na stosowaniu surowic odpornościowych, antybiotyków oraz leczenia objawowego. Leptospiry są wrażliwe na ogólnie dostępne antybiotyki, ale problemem jest szybkie postawienie właściwej diagnozy i rozpoczęcie odpowiedniego leczenia objawowego, które zależy od przebiegu choroby i stopnia zaawansowania niewydolności nerek.
U ludzi Leptospiry wywołują zachorowania o różnym przebiegu i nasileniu. Do zakażenia najczęściej dochodzi w wyniku pośrednich dróg zakażenia w miejscu otarć i ran skóry lub błon śluzowych przy kontakcie z zakażoną wodą lub wilgotnym materiałem (np. przy porządkowaniu po powodziach, podczas pracy w ciekach kanalizacyjnych itp.). Zarazić się można również podczas prac rolniczych (zbiory siana z terenów podmokłych i zalewowych), ogrodowych (prace w ziemi zanieczyszczonej odchodami gryzoni), ale także kąpiąc się w zakażonej wodzie (zbiorniki stojące).
Zakażenie może również nastąpić poprzez picie wody z zakażonych studni, spożywanie niehigienicznie przygotowanego pokarmu zanieczyszczonego zarazkami oraz mięsa lub mleka pochodzącego od chorych na leptospirozę zwierząt (chodzi tu głównie o produkty spożywcze pochodzące z produkcji gospodarczej, ponieważ organy Inspekcji Weterynaryjnej w kontrolowanych zakładach produkcji spożywczej nie dopuszczają produktów spożywczych zakażonych Leptospirami do dalszego obrotu).
Do zakażenia może również dojść w wyniku bezpośredniego kontaktu z chorymi zwierzętami domowymi. Tutaj główną rolę odgrywają obecnie zwierzęta domowe, a przede wszystkim nieszczepione psy, które są gatunkowo wrażliwe na infekcje Leptospirami. Główne źródło zakażenia stanowią zwierzęta chore i ozdrowieńcy oraz bezobjawowi nosiciele i długotrwali siewcy Leptospir, a wydalanie bakterii następuje poprzez ślinę i mocz. Okres wylęgania choroby u człowieka wynosi zwykle 7-14 dni.
Początek choroby zaczyna się nagle dreszczami, wysoką gorączką, dochodzić może również do podrażnienia opon mózgowo-rdzeniowych. Występują silne bóle głowy, brzucha, stawów, mięśni, a także nudności i wymioty, czasem krew w kale. Może pojawić się przekrwienie spojówek i błon śluzowych, rumień skóry, opryszczka wargowa. W ciężkim przebiegu choroba objawia się wybroczynami, krwotokami, skąpomoczem i krwiomoczem, żółtaczką, a nieleczone przypadki mogą skończyć się nawet śmiercią.
U ciężarnych kobiet może mieć miejsce obumarcie płodu, ronienie lub przedwczesny poród. Zdarzają się również przypadki niepełnoobjawowe o łagodniejszym przebiegu i pomyślnym rokowaniu w postaci grypopodobnej i niewielkim nasileniu żółtaczki. Diagnostyka laboratoryjna polega na wykryciu Leptospir podczas badania bakteriologicznego, ale decydujące znaczenie mają badania serologiczne. Ludzi nie szczepi się przeciw leptospirozie, a jej leczenie zależy od przebiegu choroby. Choroba podlega obowiązkowemu zgłaszaniu, rejestracji i przymusowemu leczeniu w szpitalu.
Aby nie narażać się na zakażenia leptospirozą należy unikać urazów skóry i błon śluzowych oraz prowadzić odpowiednią toaletę ran, wstrzymać się od kąpieli w zanieczyszczonych zbiornikach wodnych, do których mogą mieć dostęp gryzonie. Ze względu na powszechne nosicielstwo zarazka przez gryzonie, ich likwidacja odgrywa decydujące znaczenie w zwalczaniu leptospirozy (deratyzacja), nie należy również zapominać o likwidacji przenosicieli biologicznych (dezynsekcja) oraz dewastacji samego zarazka w środowisku zewnętrznym (dezynfekcja). Zapobieganie szerzeniu się leptospiroz polega na przestrzeganiu zasad sanitarno-weterynaryjnych w zakładach produkujących i przetwarzających żywność oraz zabezpieczaniu żywności i środków spożywczych przed zanieczyszczeniem czynnikiem zakaźnym.
Łańcuch epidemiologiczny przerywa osuszanie gruntów i zabezpieczanie przed powodziami regionów narażonych oraz szerzenie oświaty sanitarnej grup zawodowych narażonych na zakażenie i mogących to zakażenie rozprzestrzeniać. Osoby z racji swojego zawodu narażone na kontakt ze zwierzętami lub środowiskiem zagrożonym zakażeniem muszą używać podczas swojej pracy odpowiedniej ochrony (rękawice, obuwie i odzież ochronna). Ważne jest przestrzeganie higieny przy przygotowywaniu i spożywaniu żywności, a także picie wody wolnej od Leptospir oraz przestrzeganie higieny osobistej po kontaktach ze zwierzętami. Również istotne jest regularne szczepienie zwierząt domowych (psów), mogących stanowić źródło infekcji dla swoich właścicieli.
Przeniesienie choroby z psa na człowieka jest rzadkie, ale nie jest wykluczone, zwłaszcza w przypadku zwierząt nieznanego pochodzenia. Szczepienia nie tylko zapobiegają rozwinięciu się choroby u psów, ale także przerywają transmisję wirusa, co wyklucza potencjalne zakażenie się tą groźną chorobą współżyjących ze zwierzętami ludzi. Szczepienia powinno się wykonywać zgodnie z programem szczepień psów zaczynając od 10-12 tygodnia życia szczenięcia, kolejne szczepienie powinno być powtórzone po 3-4 tygodniach, w celu indukcji odpowiedzi układu odpornościowego, a następnie powinno się szczepić psy regularnie raz w roku szczepionkami skojarzonymi (zawierającymi antygeny wielu czynników zakaźnych). Należy również pamiętać o okresowym zabezpieczaniu zwierząt przed pasożytami zewnętrznymi, które jako bierni przenosiciele biologiczni różnych mikroorganizmów odgrywają także pewną rolę w szerzeniu się leptospirozy.
Lecznica dla Zwierząt HOMEOPATIA
lek.wet. Adam Czerwiński
stud.wet. Marcin Czerwiński
http://www.lecznica-homeopatia.pl
Bibliografia:
Wanda Fijałkowska Czym mogą zarazić nas zwierzęta? (1983 r.)
Zbigniew Anusz Choroby odzwierzęce (1991 r.)
Cezariusz Żurawski Zagrożenia zdrowia ludzi chorobami odzwierzęcymi – zoonozami (1994 r.)
Zdzisław Gliński, Jan Buczek Kompendium chorób odzwierzęcych (1999 r.)
Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro Choroby zakaźne zwierząt z zarysem epidemiologii weterynaryjnej i zoonoz (2003 r.)
Zdzisław Gliński, Krzysztof Kostro Choroby zakaźne psów i kotów – odporność, patologia, terapia (2005 r.)
Kamil Sedlak, Marketa Tomsickova Niebezpieczne infekcje odzwierzęce (2007 r.)