Bąblowica – choroba brudnych rąk

Chorobę zwaną bąblowicą (Echinococcosis) wywołują larwalne postacie tasiemca bąblowcowego (Echinococcus granulosus lub Echinococcus multilocularis), których źródłem są na ogół zarażone postacią dojrzałą tasiemca psy, koty, lisy i wilki. Zarażone zwierzęta wydalają jaja i zanieczyszczają tym samym środowisko zewnętrzne. Człowiek może zarazić się tasiemcem bąblowcowym poprzez bezpośredni kontakt z zarażonym zwierzęciem domowym, dotyczy to zwłaszcza dzieci, które podczas zabaw ze zwierzętami poprzez ręce lub przedmioty zanieczyszczone jajami tasiemca przenoszą je do swoich ust. Pośrednim źródłem zarażenia mogą być również nie myte warzywa i owoce, zwłaszcza rośliny i owoce leśne oraz inne zabrudzone, bądź niehigienicznie przygotowane pokarmy.

Gryzonie i drobne ssaki oraz surowe mięso i trzewia innych zwierząt mogą natomiast stanowić źródło zarażenia dla zwierząt domowych, które zjadając pokarm z inwazyjnymi formami pasożyta, ulegają zarażeniu tasiemcem i wydalają jaja do swojego otoczenia. Zarażenie człowieka jajami tasiemca bąblowcowego nie musi jednak zakończyć się chorobą, gdyż zależy to od indywidualnej odporności organizmu, a nie każda wykluta z jaja larwa tasiemca znajdzie w organizmie człowieka odpowiednie warunki do dalszego rozwoju. Poza tym tylko nieliczne zwierzęta są zarażone tasiemcem, dlatego tak rzadko bąblowica jest notowana u ludzi. Jednak nie można lekceważyć tej jednostki chorobowej, ponieważ jest ona niezwykle niebezpieczna i gdy już wystąpi, to może doprowadzić do bardzo ciężkich, długofalowych i niejednokrotnie nieodwracalnych powikłań zdrowotnych, a w konsekwencji nawet do śmierci człowieka, jeśli nie podejmie się w odpowiednim czasie stosownego leczenia...

    Żywicielami ostatecznymi tasiemca bąblowcowego są zwierzęta mięsożerne, na ogół dziko żyjące, u których pasożyt ten zamyka swój cykl rozwojowy. Echinococcus granulosus pasożytuje najczęściej u psów, lisów oraz kotów, natomiast Echinococcus multilocularis najczęściej pasożytuje u lisów i wilków, ale również może zarażać psy, koty i inne zwierzęta mięsożerne. W przypadku obydwu postaci tasiemca rozwój u żywicieli ostatecznych następuje podobnie. Żywiciel ostateczny zaraża się w przypadku Echonococcus granulosus zjadając zarażone surowe mięso lub trzewia żywicieli pośrednich (bydło, owce, kozy, świnie, konie, króliki) lub w przypadku Echinococcus multilocularis zjadając żywicieli pośrednich (gryzonie i inne drobne ssaki), pobierając przy tym inwazyjne formy tasiemca.

Postać dojrzała pasożyta, której długość nie przekracza kilku milimetrów, umiejscawia się w jelicie cienkim, a gdy uzyska dojrzałość płciową następuje rozmnażanie i człony maciczne wypełnione jajami odłączają się od ciała tasiemca i są wydalane z przewodu pokarmowego poza organizm żywiciela biernie z kałem, ale również aktywnie wypełzając z odbytu samodzielnie. Wydalone człony tasiemca mogą być uszkadzane przez zwierzę w wyniku świądu okolicy odbytowej lub po pewnym czasie samoistnie rozpadają się w wyniku wysychania, rozsiewając przy tym jaja w całym otoczeniu, które mogą również przyczepiać się do sierści zwierzęcia. Jaja te, mogące zachować inwazyjność około roku w sprzyjających warunkach, muszą zostać pobrane przez żywicieli pośrednich, bądź przypadkowych (którym może stać się również człowiek), aby mogły się z nich dalej rozwinąć larwy wywołujące poważne procesy chorobowe i będące ogniwem zamykającym cykl rozwojowy po pobraniu przez żywicieli ostatecznych. Tasiemce bąblowcowe mogą przeżywać w żywicielu ostatecznym nawet kilka lat. Niewielka inwazja, zwłaszcza u osobników starszych, przebiega na ogół bezobjawowo i nie jest szczególnie groźna dla organizmu zarażonego zwierzęcia.

Natomiast intensywna inwazja u młodych zwierząt może być przyczyną zaburzeń czynności przewodu pokarmowego, można zaobserwować wymioty, biegunkę oraz powiększony brzuch. Zwłaszcza u młodych zwierząt stwierdza się także wychudzenie i zahamowanie wzrostu w wyniku mechanicznego uszkadzania błony śluzowej jelita utrudniającego trawienie i wchłanianie oraz pozbawiania żywiciela przez pasożyta wielu ważnych substancji niezbędnych do prawidłowego rozwoju. Mogą również wystąpić objawy nerwowe, będące efektem oddziaływania na układ nerwowy metabolitów (neurotoksyn) wydzielanych przez tasiemca. Sierść na zwierzęciu może być matowa i nastroszona, a wypełzające z odbytu człony tasiemca mogą być przyczyną świądu tej okolicy. W trakcie diagnozowania inwazji w kale zwierząt makroskopowo można stwierdzić człony tasiemca, a w trakcie mikroskopowego badania kału same jaja. Można również przypadkowo zaobserwować człony samoczynnie wypełzające z odbytu i przyczepiające się do sierści zwierzęcia w okolicy okołoodbytowej. Likwidacja inwazji tasiemcem bąblowcowym u zwierząt nie jest problematyczna i przeprowadza się ją przy użyciu odpowiedniej dawki właściwego leku w porozumieniu z lekarzem weterynarii.

    W organizmach żywicieli pośrednich tasiemców bąblowcowych rozwija się postać larwalna pasożyta. W przypadku Echinococcus granulosus żywicielami pośrednimi mogą być bydło, owce, kozy, konie, świnie i króliki, natomiast w przypadku Echinococcus multilocularis – drobne gryzonie. Człowiek jest nietypowym i przypadkowym żywicielem pośrednim obu pasożytów, dlatego rzadko dochodzi do zarażenia, jednak przypadki bąblowicy zdarzają się i należy zachować odpowiednią ostrożność w celu uniknięcia inwazji tym pasożytem. Jaja tasiemca dostają się do organizmu żywiciela pośredniego drogą pokarmową, poprzez przypadkowe spożycie. Człowiek może zarazić się tasiemcem bąblowcowym poprzez bezpośredni kontakt z zarażonym zwierzęciem domowym, podczas głaskania, zabaw i zabiegów pielęgnacyjnych.

Jaja tasiemców mogą znajdować się również w otaczającym nas środowisku, a za ich rozsiewanie odpowiedzialne są zarażone zwierzęta (głównie dziko żyjące). Pośrednim źródłem zarażenia mogą być również nie myte warzywa i owoce, a zwłaszcza rośliny i owoce leśne, rosnące na glebach skażonych jajami bąblowca oraz inne zabrudzone, bądź niehigienicznie przygotowane pokarmy. W przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego, z jaj wykluwają się larwy, które następnie po penetracji ściany jelita, przez naczynia krwionośne lub limfatyczne z prądem krwi lub limfy zostają rozniesione do różnych narządów, gdzie zatrzymują się w drobnych naczyniach wewnątrznarządowych, których przekroju nie mogą już pokonać.

Larwy Echinococcus granulosus wywołują bąblowicę jednojamową (Echinococcosis hydatidosis). Lokalizują się one zwłaszcza w wątrobie i płucach, czasem w śledzionie, nerkach, mięśniach, kościach, tkance podskórnej, a nawet w mózgu lub gałce ocznej. Po umiejscowieniu się w danym narządzie zaczynają się przekształcać, zmieniając swój rozmiar i wygląd. Rozwój larwy może trwać od kilku miesięcy do kilku lat, organizm w tym czasie wytwarza wokół larwy grubą otoczkę łącznotkankową i w rezultacie przekształca się ona w pęcherz (bąbel) o specyficznej budowie, wypełniony płynem. Na wewnętrznej i zewnętrznej ścianie pęcherza bąblowcowego wyrastają liczne pęcherze wtórne, w których powstają w pełni wykształcone główki tasiemca bąblowcowego (protoskoleksy), gotowe do zarażenia żywiciela ostatecznego. W jednym pęcherzu wtórnym może znajdować się kilkadziesiąt główek tasiemca, natomiast cały pęcherz bąblowcowy może zawierać w sobie tysiące pęcherzy wtórnych, a w nich setki tysięcy główek tasiemców.

W niektórych pęcherzach również w płynie wewnątrz pęcherza bąblowcowego powstają inwazyjne protoskoleksy, stanowiące tzw. piasek bąblowcowy. Rozrost pęcherza w danym narządzie powoduje ucisk na sąsiednie tkanki, co silnie zakłóca ich czynność i wywołuje rozległy ból oraz zmiany zapalne i martwicze, a także wtórne zakażenia bakteryjne. Poza wpływem mechanicznym na narządy, w których zlokalizowane są pęcherze oraz na sąsiadujące tkanki, tasiemce bąblowcowe wykazują działanie trujące i mogą wywoływać objawy uczuleniowe w organizmie żywiciela pośredniego, gdyż wydzielają silne toksyny. U dzieci inwazja wywołuje ogólne wyniszczenie, a nawet niedorozwój. Objawy i następstwa bąblowicy zależą od lokalizacji larw oraz ich wielkości i liczby pęcherzy. W bąblowicy wątroby objawy istnienia pęcherza lub powikłania, jak ucisk naczyń krwionośnych i przewodów żółciowych, mogą pojawiać się w kilka lub kilkanaście lat po zarażeniu tasiemcem bąblowcowym. Ucisk na naczynia krwionośne prowadzi do nadciśnienia wrotnego, natomiast na przewody żółciowe do żółtaczki mechanicznej i zastoinowego zapalenia dróg żółciowych.

Bąblowica płuc w początkowym stadium wykrywana jest na ogół przypadkowo, w trakcie rutynowych badań rentgenowskich płuc. Duże i liczne pęcherze, prowadzące do zmian wskutek ucisku pęcherzy na tkankę płucną i zapalenia jej miąższu, dają wyraźne objawy kliniczne, jak duszność, kaszel, krwioplucie, skrócenie oddechu oraz bóle w klatce piersiowej. Przy lokalizacji larw w śledzionie dochodzi do powiększenia narządu oraz wtórnych infekcji. Przy lokalizacji larw w nerce, również następuje powiększenie narządu, problemy z oddawaniem moczu, bóle okolicy nerek, a także może pojawić się krew i białko w moczu. Larwy umiejscowione w kościach mogą prowadzić do rozpuszczenia tkanki kostnej. Najwcześniejsze i najbardziej dotkliwe objawy kliniczne dają pęcherze umiejscowione w mózgu lub gałce ocznej, sugerujące guzy nowotworowe tych narządów. Usadowienie larwy w tak ważnych dla życia narządach, może doprowadzić do śmierci żywiciela pośredniego, ponieważ zdarza się, że nie uda się w odpowiednim czasie zdiagnozować inwazji bąblowcowej i podjąć stosownego leczenia.

Leczenie farmakologiczne nie zawsze przynosi oczekiwany skutek, nie zawsze można też operacyjnie usunąć pęcherz bąblowcowy ze względu na powierzchnię zajmowaną przez pęcherz, brak dostępu operacyjnego lub bliskość innych tkanek i niebezpieczeństwo ich uszkodzenia, a przypadkowe pęknięcie pęcherza podczas jego operacyjnego usuwania może doprowadzić do bąblowicy wtórnej. Pęknięcie pęcherza i wystąpienie bąblowicy wtórnej może nastąpić również samoistnie, gdy pęcherz osiągnie na tyle duże rozmiary, że narządy bądź tkanki, w których się usadowiła larwa nie pozwalają już na dalszy rozrost pęcherza lub na skutek urazu mechanicznego. Bąblowica wtórna polega na rozsianiu protoskoleksów po organizmie żywiciela, co może doprowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, a to kończy się na ogół śmiercią.

Larwy Echinococcus multilocularis wywołują bąblowicę wielojamową (Echinococcosis alveolaris). Lokalizują się one głównie w wątrobie, gdzie wykształcają wypustki sięgające w głąb miąższu wzdłuż naczyń krwionośnych. Wewnątrz wypustek larw tasiemca powstają drobne pęcherzyki otoczone błoną oskórkową. Ze względu na to, iż wokół larwy organizm żywiciela pośredniego nie wytwarza otoczki łącznotkankowej, jej wzrost następuje w sposób naciekowy, co ułatwia rozprzestrzenianie się pasożyta. Powstaje rozległy twór o konsystencji chrząstki poprzez tworzenie licznych nowych pęcherzy, które nie są wypełnione płynem, lecz galaretowatą substancją, w której mogą powstawać inwazyjne formy tasiemca bąblowcowego, gotowe do zarażenia żywiciela ostatecznego. Charakter i przebieg inwazji przypomina obraz kliniczny choroby nowotworowej, z którą jest często mylona.

Rozwijająca się larwa powoduje mechaniczne uszkodzenie narządu i upośledzenie jego czynności. Może również, podobnie do nowotworu złośliwego, dawać przerzuty naczyniami krwionośnymi lub chłonnymi do innych narządów (płuca, rzadziej mózg). Choroba ma charakter przewlekły, przebiega bezgorączkowo z charakterystycznym powiększeniem wątroby, następnie śledziony, z żółtaczką i puchliną brzuszną. Oprócz uszkodzeń narządów, które nacieka tasiemiec bąblowcowy, pasożyty wykazują również działanie trujące i mogą wywoływać objawy uczuleniowe w organizmie żywiciela pośredniego, gdyż wydzielają silne toksyny.

Rozpoznanie inwazji bąblowcowych jest możliwe na podstawie objawów klinicznych oraz badań rentgenowskich, ultrasonograficznych, tomografii komputerowej i rezonansu magnetycznego oraz metod immunologicznych i badań histopatologicznych. Leczenie farmakologiczne jest długotrwałe i nie zawsze likwiduje do końca wszystkie ogniska chorobowe, natomiast w zaawansowanych stadiach choroby na ogół nie przynosi skutku i polega jedynie na likwidacji procesów zapalnych oraz objawów bólowych towarzyszących rozwijającym się pęcherzom bąblowcowym, a usunięcie rozwijających się pęcherzy lub zmian naciekowych może nastąpić jedynie drogą chirurgiczną.

    Bąblowica jest niezwykle groźną chorobą i gdy już wystąpi, to może doprowadzić do bardzo ciężkich, długofalowych i niejednokrotnie nieodwracalnych powikłań zdrowotnych, a w konsekwencji nawet do śmierci człowieka, dlatego nie należy dopuszczać do zarażenia tasiemcem bąblowcowym. Można bardzo łatwo zapobiec zarażeniu się tym pasożytem poprzez stosowanie regularnej profilaktyki u posiadanych w gospodarstwie domowym zwierząt i przestrzeganiu podstawowych zasad higieny osobistej. Profilaktyka powinna polegać na okresowym odrobaczaniu zwierząt, przez co likwiduje się już istniejące inwazje pasożytów i ogranicza siewstwo jaj do środowiska. Nie powinno się również karmić zwierząt surowym mięsem i trzewiami oraz starać się likwidować gryzonie w otaczającym nas środowisku, mogące stanowić źródło zarażenia dla zwierząt domowych. Zapobieganie zarażeniu ludzi tasiemcem bąblowcowym polega przede wszystkim na bezwzględnym  przestrzeganiu podstawowych zasad higieny osobistej, a więc myciu rąk po kontaktach ze zwierzętami, utrzymywaniu w czystości otaczającego nas środowiska oraz higienicznym przygotowywaniu i spożywaniu posiłków, unikając spożywania zanieczyszczonych pokarmów oraz nie mytych warzyw i owoców, a zwłaszcza roślin i owoców leśnych.

Lecznica dla Zwierząt HOMEOPATIA
lek.wet. Adam Czerwiński
stud.wet. Marcin Czerwiński
http://www.lecznica-homeopatia.pl

Bibliografia:
Wanda Fijałkowska Czym mogą zarazić nas zwierzęta? (1983 r.)
Zdzisław Gliński, Jan Buczek Kompendium chorób odzwierzęcych (1999 r.)
Antoni Deryło Parazytologia i akaroentomologia medyczna (2002 r.)
Jerzy L. Gundłach, Andrzej B. Sadzikowski Parazytologia i parazytozy zwierząt (2004 r.)
Alicja Buczek Choroby pasożytnicze (2005 r.)
Jerzy L. Gundłach, Andrzej B. Sadzikowski Diagnostyka i zwalczanie inwazji pasożytów u zwierząt (2005 r.)
Andrzej Połozowski Zoonozy – poważny problem! (2007 r.)