Klikerowe szkolenie psów. Przedstawienie metody klikerowej szkolenia psów - cz2
Przedstawienie metody klikerowej szkolenia psów - cz2
3.12. KSZTAŁTOWANIE ZACHOWAŃ
Jednym ze sposobów uczenia zachowań jest ich kształtowanie. Dzięki kształtowaniu można nauczyć zwierzęta zupełnie nowych zachowań. Kształtowanie polega na wzmacnianiu reakcji pośrednich, które prowadzą do ostatecznego zachowania, choć początkowo w niewielkim stopniu przypominają końcowe zachowanie. W ten sposób można nauczyć trudnych, skomplikowanych reakcji, a także łańcuchów zachowań.
Procesem kształtowania rządzi dziesięć podstawowych zasad. Są to:
1. Kryteria należy podnosić stopniowo, aby dać osobnikowi szansę na nagrodę. Jeżeli kryteria zostaną podniesione zbyt wysoko pies może przestać wykonywać to czego już się nauczył. Tempo podnoszenia wymagań powinno być uzależnione od możliwości danego psa.
2. Należy kształtować tylko jeden element zachowania w danej chwili. Można pracować nad kilkoma zachowaniami w jednej sesji, ale nie nad kilkoma aspektami jednego zachowania. Za pomocą jednego wzmocnienia nie da się przekazać psu dwóch informacji np. jeśli wzmacnia się w jednym momencie szybkie siadanie to nie można wzmacniać także prostych siadów. Początkowo trzeba nauczyć szybkiego siadania, a dopiero gdy pies to opanuje, można przejść do nauki prostego siadania.
3. Przed podniesieniem kryteriów należy zawsze wprowadzać zmienne wzmacnianie. Ma to na celu utrwalenie zachowania.
4. Podczas wprowadzania nowych kryteriów lub aspektów zachowania należy na pewien czas zmniejszyć oczekiwania. Nabyte wcześniej umiejętności ulegają chwilowemu zakłóceniu poprzez nowe okoliczności. Np. gdy pracuje się z psem nad odległością w siedzeniu i zostawaniu, należy zmniejszyć tymczasowo czas zostawania. Pies przyzwyczai się do nowej odległości i będzie zostawał na tą odległość tak samo długo, jak poprzednio na krótszą.
5. Kształtowanie pożądanego zachowania powinno być zaplanowane tak, żeby przewodnik wiedział jakie zachowania powinien nagrodzić. Gdy pies zrobi szybkie postępy treser musi być na to przygotowany, żeby nie zahamować zachowania.
6. Nie należy zmieniać przewodnika w trakcie nauki danego zachowania. Pies może mieć kilku przewodników, ale każdy z nich powinien uczyć innych zachowań. Gdy ćwiczenie jest już opanowane, wtedy inne osoby mogą je egzekwować.
7. Jeżeli jeden sposób kształtowania zachowania nie przynosi pożądanych rezultatów należy zastosować inny sposób. Każde zachowanie można kształtować na wiele sposobów. Każdy z nich może działać inaczej na poszczególne zwierzę, należy więc wybrać taki, który daje dobre wyniki.
8. Nie należy przerywać sesji szkoleniowej bez powodu. Podczas nauki cała uwaga przewodnika powinna być skupiona na psie. Nagłe przerwanie sesji stanowi dla zwierzęcia pewnego rodzaju karę i może doprowadzić do wygaszenia zachowania.
9. Jeżeli wyuczone zachowanie pogarsza się należy wrócić do początków czyli do poszczególnych etapów kształtowania. Trzeba przypomnieć psu całe zachowanie w szybszym tempie niż jego uczenie.
10. Sesje szkoleniowe należy zakończyć sukcesem psa. Zwierzę najlepiej zapamiętuje ostatnie zachowanie dlatego ważne jest, żeby zakończyć naukę pozytywnym akcentem. Jeżeli nie jest możliwe zakończenie sesji sukcesem psa w danym zachowaniu, należy ćwiczyć coś łatwego, co pies już dobrze umie [Pryor 2004].
Stosując się do opisanych powyżej zasad możliwe jest nauczenie psa bardzo różnorodnego repertuaru zachowań. Każdy, nawet najmniejszy ruch w kierunku pożądanego zachowania jest elementem ćwiczenia prowadzącym do końcowego rezultatu. Np. ćwiczenie podnoszenia łapy można ukształtować zaczynając od przeniesienia ciężaru ciała na jedną łapę, następnie każde oderwanie łapy do ziemi stanowi element do wzmocnienia. Stopniowo podnosząc kryteria przewodnik uzyska zamierzone ćwiczenie.
Dzięki kształtowaniu możliwe jest nauczenie łańcuchów zachowań, często skomplikowanych. Zachowania muszą być wykonywane w pewnej kolejności, jest to seria zachowań połączonych w całość. Aby możliwe było opanowanie przez psa całego łańcucha zachowań, każde zachowanie musi być uczone oddzielnie [Spector 1999]. Łańcuchem zachowań jest na przykład nauka aportowania:
Przewodnik trzyma koziołek w ręku. Każde spojrzenie w kierunku aportu powinno być wzmocnione, następnie kształtowane jest dotykanie koziołka nosem, lizanie, aż w końcu treser zacznie wzmacniać otwieranie pyska i branie aportu w zęby. Ważne jest, żeby dawać sygnał klikera dokładnie w momencie, kiedy pies bierze aport w zęby, nie kiedy puszcza, bo w ten sposób ukształtowane zostanie puszczanie. Ilość ćwiczeń i szybkość podnoszenia kryteriów zależy od każdego psa indywidualnie, od szybkości z jaką się uczy i angażuje w ćwiczenie. Jeżeli pies chwyta aport treser zaczyna pracować nad trzymaniem go w pysku. Stopniowo przedłuża czas trzymania aportu przez psa wydłużając czas o kilka sekund. Trzeba nauczyć zwierzę także brania aportu nie tylko z ręki właściciela, stopniowo zniżając trzymany koziołek do ziemi. Pies powinien nauczyć się podejmowanie go stamtąd. Gdy ma już ten etap opanowany, przewodnik kładzie aport coraz dalej od psa, tak żeby zwierzę musiało po niego odejść kilka kroków. Komenda dodawana jest w momencie, gdy pies dobiega do przedmiotu. Stopniowo przewodnik wypowiada komendę coraz wcześniej, aż do chwili, gdy będzie dawana zanim pies pobiegnie w stronę aportu. Gdy pies reaguje na wprowadzoną komendę należy ukształtować powrót z aportem. Nagradzane jest każde odwrócenie się w stronę tresera, następnie każdy krok z aportem w pysku. Stopniowo wzmacniany jest coraz dłuższy dystans pokonany z koziołkiem w stronę przewodnika [Waldoch 2002].
Kolejnym etapem jest nauczenie psa oddawania aportu na komendę. Nagradzane jest puszczanie przedmiotu do ręki tresera. Na początku wzmacnia się podstawienie ręki pod aport, potem oczekuje się od psa trzymania go aż do chwili wydania komendy na oddanie [Waldoch 2002].
Kiedy zwierzę aportuje położony przedmiot, wprowadza się nowy element - wyrzucanie aportu. Początkowo nie można wymagać od niego siedzenia i czekania na komendę, gdy aport zostanie rzucony, pies może biec po niego. Dopiero, gdy aportuje bardzo dobrze, wprowadza się siadanie z przyniesionym przedmiotem przed przewodnikiem, a następnie oczekiwanie w pozycji siedzącej przy nodze przewodnika na komendę po wyrzuceniu aportu [Waldoch 2002].
Poprzez kształtowanie kolejnych etapów aportowania powstał cały łańcuch zachowania, który wygląda następująco: Pies znajduje się w pozycji zasadniczej przy nodze przewodnika.
Przewodnik rzuca koziołek i daje psu komendę, na którą pies biegnie po aport i wraca z nim siadając przed przewodnikiem. Na komendę pies oddaje aport [www.kliker.pieski.eu.org/Praktyka/aport.html].
3.13. NAPROWADZANIE
Inna metodą uczenia zachowań jest naprowadzanie. W szkoleniu klikerowym psów stosuje się targetowanie. Jest to dotykanie przez psa nosem lub łapą jakiegoś przedmiotu nazywanego targetem [Waldoch 2002]. Może to być zwykły kijek z zaznaczonym końcem np. taśmą, może to być także palec właściciela. Targetowanie jest bardzo przydatne do nauki wielu rzeczy np. w chodzeniu przy nodze, obracaniu się w kółko, w ćwiczeniach związanych z przemieszczaniem się psa. Za pomocą targetowania można nauczyć psa wielu czynności domowych tj.: otwieranie i zamykanie szafek, włączanie i wyłączanie światła, przynoszenie rzeczy właściciela itp., co jest szczególnie ważne dla osób niepełnosprawnych. Wszędzie, gdzie elementem nauki jest zmiana pozycji lub dotknięcie czegoś, pomocny będzie target [Waldoch 2002]. Targetowanie jest łatwym ćwiczeniem, poleca się je jako pierwsze ćwiczenie zwłaszcza dla psów uczonych wcześniej innymi metodami. Uczy ono także znaczenia dźwięku klikera. Uczenie targetowania zawiera także elementy kształtowania, gdyż początkowo spojrzenie na nowy przedmiot trzymany przez przewodnika stanowi element do wzmocnienia. Następnie, gdy target znajduje się w niedalekiej odległości od psiego nosa, wzmacniane jest każde jego dotknięcie [Waldoch 2002].
Stopniowo oddala się przedmiot, tak żeby zwierzę musiało do niego podejść w celu jego dotknięcia. Gdy pies opanuje ćwiczenie przewodnik wprowadza komendę. W następnym etapie należy zmienić pozycję targetu w stosunku do psa. Treser trzyma go z różnych stron, nisko, wysoko, kładzie na ziemi w coraz większej odległości. Gdy ćwiczenie jest dobrze wykonywane należy przenieść komendę targetowania na inne przedmioty. Dotykając targetem jakiegoś przedmiotu przewodnik daje komendę i gdy pies dotyka targetu, wycofuje go, wzmacniając dotykanie wskazanego miejsca. Można nauczyć psa targetowania dłoni lub palca właściciela, dzięki temu bez użycia dodatkowych narzędzi szkoleniowych można naprowadzać psa do wykonywania różnych zachowań [Waldoch 2002].
Można także nauczyć psa targetowania łapą. Ćwiczenie to powinno być uczone osobno, początkowo na różnych targetach, żeby ułatwić psu rozróżnianie tych ćwiczeń [Waldoch 2002].
Dzięki metodom kształtowania i naprowadzania, a czasem także wyłapywania, można nauczyć psa praktycznie wszystkiego, posłuszeństwa, a także wielu innych zachowań. Wprowadzając do szkolenia zabawy i uczenie sztuczek pies rozwinie w sobie zdolność przyswajania nowych umiejętności, będzie też zdobywał coraz więcej doświadczenia w ofiarowywaniu nowych zachowań [Waldoch 2002]. Przykładem takich ćwiczeń są:
Uczenie tego typu sztuczek ma też wpływ na związek właściciela z psem. Nie są to ćwiczenia posłuszeństwa, które są przyjęte za podstawowe w szkoleniu. Dlatego są mniej stresujące dla psa jak również dla właścicieli i dzięki temu zawiązuje się silniejszą więź między nimi [Waldoch 2002].
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
Wydział Nauk o Zwierzętach
KLIKEROWE SZKOLENIE PSÓW
Praca magisterska wykonana przez Agnieszkę Prymaka
pod kierunkiem prof. dr hab. Kazimierza Ściesińskiego
w Katedrze Szczegółowej Hodowli Zwierząt.
Warszawa 2004
