Podstawy - dojrzałość płciowa, budowa narządów płciowych u psów
Układ rozrodczy suki
Zrodlo: "Rozród psów i odchów szczeniąt" Anna Nalazek, HANA-PRESS 1999
Układ rozrodczy psa: 1a-napletek, 2-pracie, 2-jadro, 3-moszna, 4-miednica, 5-odbyt,
6-prostnica (odbytnica), 7-prostata, 8-pecherz moczowy, 9-nasieniowod.
Źródło: "Rozród psów i odchów szczeniąt" Anna Nalazek, HANA-PRESS 1999
DOJRZAŁOŚĆ PŁCIOWA I HODOWLANA
O dojrzałości płciowej mówimy w momencie, gdy zwierze jest zdolne do wytwarzania i uwalniania pełnowartościowych gamet (plemnikow lub komorek jajowych). Wiek dojrzałości płciowej jest uwarunkowany genetycznie, wiele jednak czynników może go opóźniać lub przyspieszać - psy dojrzewają wcześniej w klimacie umiarkowanym czy gorącym niż w klimacie bardziej surowym, żywienie wysokobiałkowe na ogol przyspiesza dojrzałość płciową, a niedożywienie suki w czasie wzrostu i rozwoju opóźnia pierwsza cieczkę. Malamuty z reguły dojrzewają w wieku 6 - 9 miesięcy, psy później niż suki.
Osiągniecie dojrzałości płciowej nie jest jednak jednoznaczne z osiągnięciem dojrzałości hodowlanej, która następuje dużo później i jest związana z odpowiednim rozwojem całego organizmu. Suczki można kryć dopiero wtedy, gdy rozwój ich organizmu zapewnia warunki do zapłodnienia, prawidłowego przebiegu ciąży, porodu i laktacji, bez zahamowania rozwoju osobniczego suki.
PIERWSZE PYTANIE - W OGÓLE ROZMNAŻAĆ CZY NIE ROZMNAŻAĆ?
Zanim rozmnożysz swoja sukę bądź psa, odpowiedz sobie na pytanie: dlaczego chce rozmnożyć? Jedyna właściwa odpowiedz to: dla udoskonalenia rasy. Nie jest odpowiednia motywacja chęć zarobienia na sprzedaży szczeniąt, chęć przeżycia czegoś wyjątkowego czy chęć sprawienia suce przyjemności, bo natura każe jej mieć choć raz szczenięta. Suka czy pies, zanim zostaną rodzicami, powinni spełnić kilka warunków:
- Osiągnąć na wystawach oceny doskonale - nie tylko kwalifikacje obowiązującą do uzyskania praw hodowlanych, ale naprawdę dobre wyniki wystawowe. Związek Kynologiczny stawia dosyć niskie wymagania, które spełnić może praktycznie niemal każdy pies czy suka, uzyskanie jednak 3 ocen niezbędnych do otrzymania praw hodowlanych nie oznacza jeszcze, ze dane zwierze przedstawia wysoka hodowlana wartość. Pamiętajmy, ze aby rodzące sie szczenięta danej rasy były coraz lepsze, należy rozmnażać tylko osobniki plasujące sie powyżej przeciętnej w danej rasie.
- Mieć doskonałą, typowa dla rasy psychikę. Nie można rozmnażać psów agresywnych czy tchórzliwych. Charakter jest w dużym stopniu dziedziczny i produkowalibyśmy w ten sposób kolejne pokolenia psów sprawiających poważne problemy swoim właścicielom. U malamutow szczególnie należy unikać w hodowli osobników agresywnych wobec ludzi. Mlamut ma być z definicji stworzeniem łagodnym wobec ludzi.
- Cieszyć sie doskonałym zdrowiem. Rozmnażane zwierzęta powinny być przebadane pod katem dysplazji stawów biodrowych i genetycznie uwarunkowanych chorób oczu. Badania takie wykonuje tylko mała grupa uprawnionych weterynarzy, którzy jednocześnie maja prawo wpisywać wyniki tych badan do rodowodu. Prócz tego warto wykonać badania krwi - nie tylko podstawowa morfologie, ale badania w szerokim zakresie, które pozwolą wykryć ewentualne zaburzenia w pracy nerek, wątroby, tarczycy etc. Dodatkowo można przebadać także stawy łokciowe, serce.
TERMIN PIERWSZEGO KRYCIA
Pierwsze krycie powinno nastąpić dopiero pod koniec lub po zakończeniu wzrostu suki. Malamuty wprawdzie rosną na początku błyskawicznie, co wynika z warunków środowiskowych, w jakich stworzona te rasę - szczenięta musiały dorosnąć w ciągu krótkiego arktycznego lata na tyle, by były w stanie przetrwać nadchodzącą ciężką zimę - jednak ich pełny rozwój trwa jeszcze długo po zakończeniu pierwszego kilkumiesięcznego okresu intensywnego wzrostu. Szczenię 7-8 miesięczne ma juz wymiary zbliżone do osobnika dorosłego, ale nadal sie rozwija. Przedwczesna ciąża jest olbrzymim obciążeniem dla rosnącego organizmu - zasoby przewidziane na własny rozwój musza być przeznaczone na ciąże i odchowanie szczeniąt, niedojrzały układ kostno-stawowy jest bardzo obciążony noszeniem ciąży, wapno niezbędne do własnego rozwoju jest "odbierane" przez rosnące szczenięta.
Pomimo dojrzałości płciowej 6-miesiecznej suczki ciąża w tym wieku jest dla jej organizmu katastrofa. Podobnie, choć nie tak tragicznie, przedstawia sie sytuacja w przypadku suczki rocznej. Suczka odchowująca miot w takim wieku nie jest w stanie sie normalnie rozwinąć, będzie wątlejszej budowy, mniejsza, nieraz odwapniona, zdarza sie tez "siadanie" linii grzbietu.
Regulamin hodowlany Związku Kynologicznego w Polsce dopuszcza krycie suk co najmniej 18-miesiecznych. Jest to ogolone zalecenie dotyczące większości ras, jednak w przypadku ras dużych - a do takich należy malamut - kryje sie dopiero suki około 2-letnie. Z drugiej strony nie nalezy zwlekać z pierwszym kryciem, optymalny jest okres pomiędzy 2 a 3 rokiem życia. Doświadczenie pokazuje, ze suki kryte w późnym wieku rodzą z reguły mniej liczne mioty i częściej sie u nich zdarzają komplikacje związane z ciążą, porodem i odchowaniem szczeniąt.
ODSTĘPY CZASOWE POMIĘDZY MIOTAMI
Regulamin Związku Kynologicznego w Polsce dopuszcza krycie suki w przedziale wiekowym miedzy 18 miesiącem a 7 rokiem życia raz w roku, a ściślej mówiąc raz w roku kalendarzowym. Przyjmuje sie, ze rok jest odstępem czasu pozwalającym suce zregenerować sie w pełni po ciąży i odchowaniu miotu. Oczywiście w przypadku miotów licznych (około 8-12 szczeniąt), problemów zdrowotnych suki itp. dobrze jest ten odstęp czasowy wydłużyć do półtora czy dwóch lat, dając suce odpocząć i pozwalając na pełne zregenerowanie sil. W przypadku urodzenie sie w pierwszym miocie tylko jednego szczenięcia niektóre źródła zalecają krycie suki przy następnej cieczce w celu zapewnienia równomiernego rozwoju obu rogów macicy.
Według Regulaminu możliwe jest krycie jeden raz w roku kalendarzowym, oznacza to, ze jeśli suka urodzi szczenięta np. w listopadzie, to można ja teoretycznie kryć ponownie w lutym. Jest to zgodne z przepisami Związku, jednak powinno sie to robić tylko w wyjątkowych okolicznościach. Trzeba mieć cały czas na uwadze, ze sam fakt możliwości zajścia suki w ciąże nie oznacza, ze jej organizm jest do ciąży gotowy i dobrze go zniesie - podobnie u ludzi jest możliwe, by kobieta rodziła dzieci jedno za drugim co 10 miesięcy, biologia to umożliwia, ale bynajmniej to matce ani dzieciom nie służy. Pies, podobnie jak człowiek, jest istota społeczna i jego rozród jest kierowany nie tylko przez procesy biologiczne, ale także kontrolowany procesami społecznymi - w naturze suka, z różnych względów, nie rodziłaby szczeniąt co pol roku.
Zakłada sie, ze suka powinna odchować 3 do 5 średnio licznych miotów w życiu, ze takie prowadzenie hodowli pozwoli nam nie eksploatować jej nadmiernie. Zachowanie właściwych odstępów miedzy miotami ma wpływ zarówno na zdrowie i kondycje suki, jak i rodzonych przez nią szczeniąt.
CIECZKA
Zewnętrznym objawem pierwszego dnia cieczki jest krwawy wyplyw z pochwy. Początek cieczki, istotny przy ustalaniu terminu krycia, bywa trudny do ustalenia, ponieważ zdarza sie, ze krwawienie jest w pierwszych dniach bardzo skąpe. Jeśli planujemy krycie, możemy przed terminem spodziewanej cieczki przecierać codziennie srom czysta wata - pozwoli to wykryć nawet niewielkie ilości krwi. W pierwszym okresie cieczki, przed ruja, wydzielina jest wyraźnie czerwona, a suka chętnie bawi sie z psami, lecz nie daje sie pokryć - odpędzą wspinającego sie na nią psa. Ten okres przedrujowy trwa średnio około tygodnia, choć może sie skrócić do 3 dni lub wydłużyć do dwóch tygodni. Potem przychodzi czas rui, wydzielina pochwowa zmienia kolor na jasny żółtawobiały i jej zapach zaczyna intensywnie wabić psy. Wychwycenie pierwszego dnia, kiedy suka staje do krycia (rozstawione nogi, odchylony ogon, przyzwolenie na kopulacje) jest istotniejsze, niz ustalenie pierwszego dnia cieczki. Ruja trwa srednio okolo tygodnia (4 do 12 dni), po czym w ostatnim tygodniu cieczki suka znów jest niepłodna, odgania zainteresowane nią psy i ponownie pojawia sie podbarwiona krwią wydzielina. Cieczka przedłużająca sie znacznie pond 3 tygodnie jest objawem zaburzeń hormonalnych, które mogą być groźne w skutkach dla zdrowia suki, wymaga wiec konsultacji weterynaryjnej.
Pierwsza cieczka może przebiegać w nietypowy sposób, może być krótsza, a suczka może nie wykazywać chęci do kopulacji. U suk ponad 6-letnich cykl jajnikowy może ulegać zaburzeniom, odstępy miedzy cieczkami bywają coraz krótsze, a cieczki wydłużają sie do 4-6 tygodni. Może to prowadzić do ropomacicza - choroby zagrażającej nie tylko zdrowiu, ale przede wszystkim życiu suki. W przypadku wystąpienia powyższych objawów najbezpieczniejsza dla zdrowia i życia suki jest sterylizacja. Niektóre źródła zalecają sterylizowanie wszystkich suk po okresie hodowlanym, ponieważ ropomacicze jest stosunkowo częstą przyczyna śmierci starych suk. Nie warto czekać na jego wystąpienie, ponieważ choroba bardzo obciąża starszy organizm i o wiele trudniej wtedy przeprowadzić operacje, kiedy organizm suki jest juz mniej silny z racji wieku, a jeszcze dodatkowo zatruty choroba. Dlatego warto w ramach zapobiegania tego typu problemom zdecydować sie na sterylizacje wcześniej, kiedy juz nie mamy zamiaru dłużej rozmnażać suki, a jest ona jeszcze w dobrej formie i bez szwanku zniesie zabieg.
ZACHOWANIE PSA W CZASIE RUI
Wyszukanie suki zdolnej do kopulacji wiąże sie z wystąpieniem popędu płciowego. Hormonami warunkującymi zachowanie seksualne u samca sa androgeny, u suki zaś estrogeny, prolaktyna i oksytocyna. Wydzielane przez męską gonadę hormony uwrażliwiają ośrodki nerwowe samca na bodźce pochodzące z organizmu suki w czasie rui - zapach wydzielin dróg rodnych suki, jej widok i glos. Potrzeba spotkania sie zwierząt chętnych do kopulacji i rola w tym feromonow jest szczególnie silnie wyrażona u zwierząt wolno żyjących, np. lisy i niedźwiedzie potrafią sie wyczuć z odległości kilkunastu kilometrów. Spośród zwierząt udomowionych właściwość ta jest najsilniej wyrażona właśnie u psów. Z tego powodu zdarza sie, ze nasz malamut nie chce jeść, jest zaniepokojony i żałośnie wyje kiedy ruje maja suki w dalekim nawet sąsiedztwie. Dla psów podatnych na tego typu bodźce, które silnie reagują na ruje, nie do zniesienia może sie stawać zycie w blokowiskach, gdzie jest mnóstwo suk i niemal bez przerwy któraś z nich ma cieczkę, stając sie źródłem tęsknoty i udręki nie mogącego sie do niej dostać malamuta. Człowiekowi trudno jest zapanować nad szalejącym z powodu cieczki psem, na niepokoi i wycie trochę pomaga zwiększenie psu codziennej dawki ruchu, jednak niestety nie u wszystkich psów to skutkuje, nie pomaga tez z reguły na utratę apetytu. Takie zachowanie psa jest jak najbardziej normalne i naturalne.
W okresie godowym można u zwierząt zaobserwować szczególne zjawisko zwane dominanta płciową. W wyniku silnego pobudzenia ośrodka płciowego następuje hamowanie większości ośrodków w korze mózgowej. Zwierzęta dziko żyjące w czasie dominanty płciowej staja sie mniej płochliwe (mniej ostrożne), wykazują mniejsza wrażliwość na ból, nie pobierają pokarmu. Zwłaszcza ta ostatnia właściwość jest silnie wyrażona u psów.
Jeśli mamy tego typu problem z psem, jedynym skutecznym rozwiązaniem jest albo zmiana miejsca zamieszkania, albo kastracja. Przy podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu lub zaniechaniu kastracji kierować sie należy przede wszystkim dobrem psa - trzeba rozważyć, co będzie dla niego najlepszym rozwiązaniem, odrzucając własne uprzedzenia, których pies przecież nie podziela. Warto zamiast opierać sie na przesadach i obiegowych opiniach poszukać wiarygodniejszych źródeł, fachowych publikacji, warto poszukać w sieci właścicieli innych wykastrowanych psów (np. na liście dyskusyjnej "Z Psem" jest wiele takich osób) i porozmawiać z nimi o wadach i zaletach tego zabiegu.
Jana Wiśniewska
