Zapotrzebowanie psa na składniki odżywcze cz. 7 - minerały i ich rola.

Prawidłowe żywienie psów polega na dostarczeniu im w pokarmie wszystkich niezbędnych składników odżywczych i energii w odpowiednich ilościach i proporcjach zgodnych z zapotrzebowaniem zwierzęcia. Związki mineralne stanowią jedną z sześciu podstawowych grup substancji pokarmowych (poza wodą, białkiem, tłuszczem, węglowodanami i witaminami). Minerały dzieli się w zależności od zawartości w organizmie na makroelementy i mikroelementy. Są to niezbędne składniki diety, czyli takie, które muszą być dostarczone psu w pokarmie. Minerały pełnią w organizmie wiele różnorodnych funkcji, które wpływają na utrzymanie równowagi metabolicznej oraz prawidłowe procesy wzrostu i płodność.

Prawidłowa zawartość minerałów w diecie powinna odzwierciedlać aktualne zapotrzebowania zwierzęcia, które są zależne od wielu czynników. Zarówno nadmierna podaż, jak i niedobór minerałów są szkodliwe i mogą prowadzić do wielu zaburzeń. Prawidłowe bilansowanie pokarmu pod względem zawartości minerałów jest niezwykle ważne dla zdrowia psa, a jednocześnie trudne ze względu na interakcje zachodzące między minerałami i innymi składnikami diety, różną ilość mikro- i makroelementów w surowcach, czy procesy obróbki. Karmy gotowe – określane jako pełnoporcjowe – są kompletne i zbilansowane, czyli zawierają wszystkie potrzebne zwierzęciu substancje odżywcze we właściwych ilościach i proporcjach, a także w odpowiedniej formie, gwarantującej przyswojenie.

Minerałami określa się związki nieorganiczne zawarte w pokarmie. Tworzą one większość tzw. popiołu, deklarowanego w analizie karm gotowych. Jest to określenie pozostałości po spaleniu materii organicznej wchodzącej w skład karmy, czyli w praktyce właśnie substancji mineralnych. Minerały dzieli się ze względu na zawartość w organizmie na makroelementy (zawartość w %) i mikroelementy tzw. „pierwiastki śladowe” (zawartość w częściach na milion –ppm). Do makroelementów należą: wapń, fosfor, potas, sód i magnez. Z kolei do mikroelementów zalicza się: żelazo, cynk, miedź, mangan, jod i selen.

Minerały pełnią w organizmie bardzo wiele istotnych funkcji. Są elementami strukturalnymi jak np. wapń, fosfor i magnez, które wchodzą w skład kości i zębów. Stanowią składnik płynów ciała i tkanek np. elektrolity, które wpływają na utrzymanie prawidłowego ciśnienia osmotycznego, warunkującego rozmieszczenie wody w organizmie oraz równowagę kwasowo-zasadową, napięcie mięśni, przepuszczalność błon i przewodzenie impulsów (sód, potas, chlor, wapń, magnez we krwi, płynie mózgowo-rdzeniowym oraz wydzielinie żołądka i jelit). Związki mineralne odgrywają także rolę regulatorów, będąc kofaktorami i katalizatorami w układach enzymatycznych i hormonalnych. Wpływają w ten sposób na procesy fizjologiczne, jak np. transport tlenu (żelazo w hemoglobinie) czy krzepnięcie krwi oraz na prawidłowe działanie narządów (np. tarczycy). [1]

Dla uzyskania optymalnego wzrostu, zdrowia i płodności w organizmie musi być utrzymywana odpowiednia koncentracja poszczególnych niezbędnych minerałów. Służą temu po pierwsze prawidłowa zawartość makroelementów i mikroelementów w pokarmie, a po drugie różnego rodzaju mechanizmy regulacyjne w organizmie, których celem jest utrzymanie równowagi mineralnej - nawet w obliczu niedostatku tych związków lub ich nadmiernej podaży. Do mechanizmów tych zalicza się regulację wchłaniania i wydzielania jelitowego, specyficzne „magazyny” dla poszczególnych minerałów oraz wykorzystanie substancji (np. metalotioneiny) wiążących nadmierne i potencjalnie toksyczne ilości minerałów w nieszkodliwe formy.

Możliwości utrzymania równowagi mineralnej są różne dla różnych minerałów. Jeżeli przez dłuższy czas zwierzę jest narażone na niewystarczającą lub nadmierną podaż tych związków, dochodzi do zaburzeń metabolicznych, które mają wpływ na funkcje fizjologiczne i rozwijają się kliniczne lub subkliniczne objawy niedoboru lub nadmiaru. Niedobory minerałów mogą być względne, wynikające z ograniczonych możliwości ich przyswojenia lub zbyt dużego zużycia i eliminacji oraz bezwzględne, spowodowane zbyt małą zawartością w diecie. Optymalny pokarm powinien zawierać odpowiednią ilość minerałów, która zaspokaja zapotrzebowania zwierzęcia. Te z kolei są zależne od rasy, wieku, płci, etapu życia, stanu fizjologicznego czy występujących chorób. U zwierząt rosnących, w okresie reprodukcji (suk ciężarnych, w laktacji), u psów pracujących, zwierząt odwodnionych, w chorobach przebiegających z gorączką lub wyniszczeniem zapotrzebowanie na substancje mineralne jest większe.

Zawartość minerałów - tak samo jak pozostałych składników odżywczych - zawsze powinna być zbilansowana z energią metaboliczną. Bilansowanie ilości poszczególnych minerałów w pokarmie nie jest łatwe ze względu na wiele różnych czynników. Konieczne jest np. ocenienie dostępności biologicznej tych związków, która zależy od formy chemicznej i interakcji między składnikami odżywczymi. Wzajemne zależności między minerałami mogą być antagonistyczne, kiedy obecność jednej substancji wpływa hamująco na transport czy efektywność biologiczną drugiej lub synergiczne, gdy dwa minerały „wspierają się” w pełnieniu swoich funkcji. Większość interakcji między minerałami ma charakter antagonistyczny. Mogą one zachodzić na wielu poziomach: w czasie obróbki pokarmu przed spożyciem, w przewodzie pokarmowym, na poziomie tkankowym, w magazynowaniu, w procesach transportu oraz w wydalaniu. Procesy przetwarzania pokarmu mogą zwiększać lub zmniejszać dostępność biologiczną minerałów przez zmiany rozpuszczalności, pH, czy formy chemicznej.

W pokarmach przygotowywanych w domu ten etap jest bardzo trudny do opanowania, gdyż właściciele psów zazwyczaj nie kontrolują precyzyjnie parametrów obróbki tak, jak ma to miejsce w przypadku produkcji karm gotowych, gdzie wszystkie procesy są ściśle regulowane i kontrolowane, co wpływa na ostateczną zawartość i przyswajalność minerałów w pożywieniu. Dalsze interakcje między substancjami mineralnymi mogą zachodzić w przewodzie pokarmowym np. w postaci konkurencji o te same „kanały” wykorzystywane do wchłaniania lub tworzenia niewchłanialnych kompleksów. Na poziomie tkankowym, w czasie transportu i wydalania minerałów może również dochodzić do interakcji np. w formie ograniczania magazynowania innego pierwiastka (np. wysoki poziom żelaza w diecie redukuje magazyny miedzi w wątrobie), czy rywalizowania o to samo białko transportowe. [2]

Źródłem minerałów w diecie mogą być mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego, produkty roślinne lub dodatki mineralne. Ocenia się, że dostępność biologiczna minerałów pochodzących z mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego oraz z dodatków mineralnych jest wyższa niż tych, które uzyskuje się z roślin.[2] Jednakże należy podkreślić, ze prawidłowo zbilansowana dieta musi zawierać wszystkie składniki odżywcze, których wartościowym źródłem mogą być także produkty roślinne (np. włókno pokarmowe, węglowodany jako źródło łatwo przyswajalnej energii, aminokwasy, kwasy tłuszczowe). Dodatkowo samo mięso nie może stanowić zbilansowanej diety z powodu niedoboru wielu substancji odżywczych (np. witamin A, D, E, cynku, wapnia, miedzi, niektórych kwasów tłuszczowych).

W mięsie występuje także bardzo niekorzystny stosunek wapnia i fosforu ze znaczącą przewagą fosforu (prawidłowy stosunek wynosi około 1-1.2 : 1. maksymalnie u ras dużych i olbrzymich do 1,54:1) , co może doprowadzić do rozwoju wtórnej żywieniowej nadczynności przytarczyc, której konsekwencją jest odwapnienie kości. Mówiąc o wapniu, trzeba pamiętać, że również nadmiar jest szkodliwy i może prowadzić do poważnych chorób układu ruchu, dlatego należy unikać suplementacji wapnia u zwierząt żywionych pełnoporcjową karmą gotową, a w przypadku pokarmów domowych starać się precyzyjnie określać zapotrzebowanie i odpowiednio dawkować preparaty wapnia, co niestety w praktyce jest bardzo trudne.

Odpowiednie bilansowanie zawartości wszystkich niezbędnych makro- i mikroelementów w pokarmie jest bardzo ważnym czynnikiem wpływającym na to, czy pies jest żywiony prawidłowo. Z kolei prawidłowe żywienie jest kluczowe dla utrzymania zdrowia i dobrego samopoczucia zwierzęcia. Minerały pełnią w organizmie ogromną ilość bardzo ważnych funkcji, które warunkują prawidłowe procesy fizjologiczne, dlatego też muszą być dostarczane w pokarmie w ilościach zgodnych z zapotrzebowaniem psa. Najbezpieczniejszą i pewną metodą gwarantującą zaspokojenie potrzeb na wszystkie składniki odżywcze - w tym minerały - jest podawanie psom pełnoporcjowych - kompletnych i zbilansowanych - karm gotowych. Podczas opracowywania ich receptur i procesów produkcyjnych zostały uwzględnione wszystkie czynniki wpływające zarówno na ich ostateczną zawartość w karmie jak i odpowiednią dostępność biologiczną, warunkującą ich przyswojenie przez zwierzę.

Lek. wet Małgorzata Głowacka
Dr n. wet Michał Ceregrzyn
Mars Polska

Piśmiennictwo:

1. Ceregrzyn, M., et al., Podstawy Żywienia Psów i Kotów2013, Wrocław: Elsevier Urban&Partner.
2. Hand, M.S., et al., Small Animal Clinical Nutrition. 5th ed2010, Topeka, Kansas: Mark Morris Institute.