Zapotrzebowanie psa na składniki odżywcze cz. 3 - białko i jego rola

Prawidłowe żywienie psów polega m.in. na dostarczeniu im w pokarmie wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach. Składniki odżywcze dzieli się na 6 podstawowych grup makroskładników, są to: woda, białko, węglowodany, tłuszcze, witaminy i minerały. Białko jest bardzo istotnym elementem diety psów ze względu na ważne role, jakie odgrywa w organizmie. Psy należą do zwierząt względnie mięsożernych, co oznacza, że ich zapotrzebowanie na białko pokarmowe jest istotnie wyższe w porównaniu z wszystkożercami czy roślinożercami, ale jednocześnie mogą one efektywnie korzystać zarówno z surowców pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.

Główną funkcją białek w organizmie jest funkcja budulcowa (np. mioglobina, kolagen). Po za tym białka biorą udział w transporcie różnych substancji (np. hemoglobina przenosząca tlen), uczestniczą w reakcjach odpornościowych jako przeciwciała (immunoglobuliny), w procesach zapalnych (białka ostrej fazy), w procesach trawienia (jako enzymy). Ponadto białka mogą być źródłem energii wraz z tłuszczami i węglowodanami.

Białka – pod względem chemicznym - są związkami organicznymi zbudowanymi z aminokwasów, z których część może być wytworzona w organizmie psa (tzw. aminokwasy endogenne), a część musi być dostarczona z pokarmem - tzw. aminokwasy egzogenne lub inaczej niezbędne. U psów do aminokwasów niezbędnych należą: arginina, histydyna, izoleucyna, leucyna, lizyna, metionina, fenyloalanina, tryptofan, treonina, walina. Dodatkowo pojęcie aminokwasów limitujących określa te z nich, które występują w surowcach w bardzo małych ilościach i są decydujące w kwestii pełnowartościowości białka. U psów są to: lizyna, tryptofan i metionina.

Zapotrzebowanie na białko u psów jest zależne od wielu czynników: wieku, aktywności fizycznej, stanu fizjologicznego, czy choroby. Wyższe zapotrzebowanie na białko występuje u szczeniąt, u suk ciężarnych i w czasie laktacji oraz u zwierząt chorych (np. niedożywionych). U psów pracujących i o zwiększonej aktywności fizycznej nie ma tak wyraźnej potrzeby zwiększania ilości białka, ponieważ zwiększenie ilości kalorii w pokarmie automatycznie zwiększa podaż białka, które w kompletnym pokarmie jest skorelowane z zawartością energii (patrz tabela i wykres). Głównym celem obecności białka w pokarmie jest zachowanie równowagi białkowej w organizmie, tak, aby procesy rozpadu białka były kompensowane procesami syntezy białka (procesami anabolicznymi). Zwierzęta młode wykorzystują białko głównie do wzrostu i rozwoju. W związku z tym ilość białka w pokarmie musi być wyższa niż ta tracona. U psów dorosłych z kolei białko zawarte w pokarmie musi jedynie wyrównywać straty tych związków związane np. ze złuszczaniem nabłonków, zużyciem enzymów, przeciwciał itp. oraz służy do ciągłej przebudowy tkanek (mięśni, narządów). Nadwyżki białka są przetwarzane w energię. W normach żywieniowych FEDIAF’u (www.fediaf.org) zostało określone minimalne zapotrzebowanie na białko (patrz tabela). Nie istnieje natomiast górny limit zawartości białka w pokarmie dla zdrowych psów, powyżej którego stwierdzano by niekorzystne oddziaływania na zdrowie. Górną granicę białka determinuje zapotrzebowanie na inne składniki odżywcze. Oznacza to, że w praktyce u zdrowych zwierząt nie ma możliwości „przedawkowania” białka. Nie jest to jednak równoznaczne z twierdzeniem, że im więcej białka tym lepiej. W badaniach nie zostały stwierdzone wyraźne korzyści dla zdrowia czy samopoczucia psów przy znacznym zwiększeniu ilości białka w pokarmie. Kluczowe jest zaspokojenie minimalnego zalecanego zapotrzebowania na tę grupę związków. Należy podkreślić, że te minimalne zalecane zawartości podane w normach żywieniowych nie są bezwzględnym minimum biologicznym, umożliwiającym przeżycie, lecz są od minimum biologicznego wyraźnie wyższe i pozwalają na utrzymanie zdrowia i dobrego samopoczucia zwierzęcia.

Bezwzględna ilość białka w pokarmie, która jest w stanie zaspokoić zapotrzebowanie psa na białko może zależeć od jego jakości określanej przez strawność i wartość biologiczną białka. Strawność określa ilość białka, które zostaje przyswojone przez zwierzę, czyli różnicę między zawartością białka w pokarmie, a białkiem wydalonym w kale. Na strawność białka wpływają różnorodne czynniki: rodzaj białka np. kolagen jest gorzej trawiony od mioglobiny, skład aminokwasowy (różne aminokwasy charakteryzują się odmienną strawnością), skład pokarmu (np. zbyt duża zawartość włókna prowadzi do spadku strawności pokarmu - w tym białka), obróbka termiczna pokarmu (odpowiedni czas i temperatura obróbki termicznej - gotowania czy ekstruzji - wpływa na polepszenie strawności białka, a niewłaściwe parametry procesów obróbki termicznej np. zbyt wysoka temperatura lub zbyt długi czas mogą pogarszać strawność białka). Na strawność białka może mieć wpływ wiek, wielkość i rasa psa (np. małe psy i zwierzęta młode charakteryzują się wyższą zdolnością trawienia białka).

Z kolei wartość biologiczna białka jest pojęciem określającym, w jakim stopniu zawartość poszczególnych aminokwasów w danym białku pokrywa zapotrzebowanie danego zwierzęcia. Białkiem o najwyższej wartości biologicznej jest białko jaja kurzego (wartość biologiczna wynosi 100%) - jest to tzw. białko wzorcowe. Mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego oraz surowce roślinne mają różną zawartość poszczególnych aminokwasów, stąd też, aby właściwie skomponować pokarm i uniknąć deficytów tych substancji należy łączyć w diecie różne źródła białka - zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Poprzez łączenie różnych rodzajów białek niepełnowartościowych można uzyskać białko pełnowartościowe, które zaspokaja zapotrzebowania na wszystkie aminokwasy niezbędne. Dlatego dieta polegająca na podawaniu zdrowemu psu tylko jednego rodzaju mięsa lub produktu pochodzenia zwierzęcego jest błędem żywieniowym, mogącym prowadzić do niedoborów lub nadmiarów określonych aminokwasów lub innych substancji pokarmowych.

Bardzo istotną kwestią jest zbilansowanie białka pokarmowego z ilością energii w diecie. Wynika to z faktu, że ilość zjadanego pokarmu zależy od ilości dostarczanej przez ten pokarm energii. Zatem ilość białka zawartego w pokarmie musi być w równowadze z energią, tak, aby w dziennej porcji pokarmu, dostarczającej odpowiednią ilość kalorii, zawarta była taka ilość białka, a co za tym idzie aminokwasów, która zaspokaja zapotrzebowanie żywieniowe psa. Niedobór białka i poszczególnych aminokwasów w diecie psa może prowadzić do różnego rodzaju zaburzeń, jak: spowolnienie wzrostu, niska masa mięśniowa, zmętnienie soczewki oka u szczeniąt (niedobór argininy), zmiana koloru sierści z czarnej na brunatną u psów o czarnym umaszczeniu (przewlekły niedobór fenyloalaniny i tyrozyny).

Podsumowując, białko jest bardzo istotnym elementem diety względnie mięsożernych psów. Kluczowe jest zaspokojenie zapotrzebowań żywieniowych na białko oraz na poszczególne aminokwasy niezbędne, które nie mogą zostać wytworzone w organizmie, co osiąga się dzięki mieszaniu różnych produktów - pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, będących źródłem aminokwasów. Warto zwrócić uwagę, że pełnoporcjowe karmy gotowe - zarówno suche jak i mokre - zawierają wszystkie niezbędne składniki odżywcze - w tym dobrze przyswajalne i odpowiedniej jakości białko i jego składowe aminokwasy – w ilościach, które gwarantują zaspokojenie potrzeb żywieniowych i mogą stanowić wyłączne źródło pokarmu.

Lek. wet. Małgorzata Głowacka
Dr n. wet. Michał Ceregrzyn
Mars Polska

Piśmiennictwo:

1. Hand, M. S., C. D. Thatcher, et al. (2010). Small Animal Clinical Nutrition. Topeka, Kansas, Mark Morris Institute.
2. „Podstawy żywienia psów i kotów”, Ceregrzyn, Lechowski, Barszczewska, Elsevier 2013
3. FEDIAF. Nutritional Guidelines For Complete and Complementary Pet Food for Cats and Dogs. 2014; Available from: http://www.fediaf.org/self-regulation/nutrition/.