Pożywienie domowe dla psa - na co uważać?

Wybór sposobu żywienia psa jest niezwykle ważną decyzją, jaką musi podjąć każdy opiekun zwierzęcia ze względu na to, że dieta odgrywa znaczącą rolę w utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia czworonoga. Prawidłowy pokarm o stabilnym składzie, zaspokajający wszystkie zapotrzebowania na substancje odżywcze umożliwia zachowanie zdrowia i maksymalne wykorzystanie możliwości, jakie zostały zapisane w genach psa, czyli wykorzystanie tzw. potencjału genetycznego. Z drugiej strony nieprawidłowe żywienie może przyczyniać się do rozwoju wielu chorób - nie tylko przewodu pokarmowego, ale dotykających innych narządów czy układów organizmu. Do konsekwencji złego żywienia zalicza się m.in. otyłość, choroby układu ruchu (choroby ortopedyczne), choroby wątroby, zapalenie trzustki, zaburzenia dotyczące rozrodu, choroby żołądka i jelit itd.

Decyzja, dotycząca sposobu żywienia psa, powinna być podjęta świadomie, na podstawie rzetelnych przesłanek opartych na naukowych analizach oraz z uwzględnieniem indywidualnych potrzeb każdego zwierzęcia, wynikających z wielkości / rasy, trybu życia, aktywności fizycznej i stanu fizjologicznego lub choroby. Istnieje kilka możliwości żywienia psów, które można podzielić na dwa główne nurty: pełnoporcjowe karmy gotowe i pokarmy przygotowywane w domu.

Pełnoporcjowe karmy gotowe są opracowane na podstawie norm żywieniowych tak, że gwarantują dostarczenie wszystkich niezbędnych składników odżywczych i energii w odpowiednich ilościach i proporcjach, spełniając tym samym potrzeby żywieniowe zwierząt określone m. in. przez Europejską Federację Przemysłu Żywieniowego Zwierząt Domowych (FEDIAF). Nie wymagają one żadnej suplementacji i mogą stanowić wyłączne źródło pokarmu każdego dnia.

Samodzielne przygotowywanie pożywienia dla psa w domu opiera się na doświadczeniu i wiedzy opiekuna. Jest bardziej pracochłonne, a stworzenie kompletnej diety wymaga stosunkowo głębokiej wiedzy na temat zapotrzebowań żywieniowych, specyfiki trawienia i metabolizmu poszczególnych składników odżywczych, a także zawartości substancji odżywczych w stosowanych surowcach oraz interakcji zachodzących w procesach obróbki termicznej. Ponadto żywienie domowe może uwzględniać podawanie pokarmów nieprzetworzonych termicznie, co należy do specyficznego nurtu żywienia psów nazywanego dietami ewolucyjnymi. Ze względu na istotę i zakres informacji dotyczących tego typu żywienia omówiliśmy to w osobnym artykule pt. „Diety ewolucyjne w żywieniu psów”.

Przygotowanie zbilansowanego pokarmu dla psa w domu jest możliwe, ale nie należy do zadań prostych. Punktem wyjścia konstruowania dawki pokarmowej zawsze muszą być zalecane zawartości niezbędnych składników odżywczych, które obecne w pożywieniu decydują o jego kompletności. Zalecane wartości są podane w normach żywieniowych (np. FEDIAF). Na początku należy określić indywidualnie dla każdego psa zapotrzebowanie energetyczne. W kolejnym kroku dopasowuje się surowce, z których będzie przygotowany pokarm, tak, aby były one źródłem właściwych, zbilansowanych z energią, ilości składników odżywczych. Następnie powinno się opracować sposób obróbki termicznej produktów, biorąc pod uwagę interakcje zachodzące między składnikami odżywczymi czy powstawanie nowych związków chemicznych, aby uzyskać pokarm bezpieczny mikrobiologicznie, o odpowiedniej strawności i powtarzalnej stałości składu. Niestety w praktyce w większości przypadków właściciele nie opracowują precyzyjnie dawki pokarmowej i nie przestrzegają dokładnie procesów przetwarzania wykorzystywanych surowców. To z kolei może być potencjalną przyczyną problemów dotyczących zdrowia zwierzęcia.

Główną wadą pokarmów przygotowywanych w domu jest ich niezbilansowanie. Zazwyczaj zawierają one nieprawidłowe ilości składników odżywczych. Należy pamiętać, że zarówno niedobór, jak i nadmiar, są szkodliwe i mogą być przyczyną wielu chorób. W zależności od wykorzystanych surowców możemy mieć do czynienia z różnego rodzaju zaburzeniami bilansu pokarmu.

Dieta oparta na samym mięsie (mięśniach szkieletowych) jest często niedoborowa pod względem wapnia, potasu, cynku, żelaza czy witaminy E. W innych przypadkach może być ona zbyt bogata w tłuszcze lub zawierać nieprawidłowe ilości wapnia i fosforu, zarówno w odniesieniu do bezwzględnych ilości tych pierwiastków, jak i w odniesieniu do ich proporcji względem siebie. Znaczna przewaga fosforu nad wapniem jest szczególnie niebezpieczna dla rosnących psów dużych ras i łatwo może doprowadzić do tzw. wtórnej żywieniowej nadczynności przytarczyc objawiającej się odwapnieniem kości i w konsekwencji ich nieprawidłową budową, a klinicznie bólem i kulawiznami [3]. Nadmierny ładunek energetyczny pokarmu, wynikający głównie z wysokiej zawartości tłuszczu, choć także z braku kontroli podawanej ogólnej ilości pokarmu (często spotykany przy żywieniu domowym), stanowi główną przyczynę nadwagi i otyłości, która prowadzi do bardzo poważnych konsekwencji zdrowotnych. Otyłość wśród dorosłych psów jest ogromnym problemem, dlatego też tak istotne jest odpowiednie zbilansowanie energetyczne dawki pokarmowej.

Kolejnym wyzwaniem jest uzyskanie prawidłowej strawności pożywienia, która umożliwi przyswojenie wymaganych ilości niezbędnych składników odżywczych. Przyczyn niewystarczającej strawności pokarmu może być kilka, np. nieodpowiedni dobór surowców, obecność czynników pogarszających strawność (np. kasza, zimne ziemniaki), zbyt duża zawartość włókna pokarmowego (np. marchewka lub inne warzywa), nieprawidłowa obróbka termiczna, czy też brak właściwego rozdrobnienia surowców. Przewlekłe podawanie pokarmu o obniżonej strawności prowadzi do niedoborów żywieniowych, a także może być przyczyną biegunek.

Właściwie dobrana obróbka termiczna pokarmu dla psów jest niezwykle istotna z dwóch głównych powodów. Po pierwsze zapewnia ona bezpieczeństwo mikrobiologiczne poprzez zabicie bakterii, a po drugie – jak wspomniano wyżej - znacząco poprawia stawność skrobi zawartej w ryżu, pszenicy (makarony, mąki), ziemniakach, itd. Dzięki prawidłowej obróbce cieplnej uzyskuje się u psów strawność zawartej w zbożach skrobi na poziomie bliskim 100% [1]. Mówiąc o bezpieczeństwie pokarmu, należy brać pod uwagę nie tylko potencjalne zanieczyszczenia mikrobiologiczne (bakteryjne, grzybicze oraz pasożytnicze), które eliminujemy obróbką termiczną, ale również obecność toksyn w stosowanych surowcach.

Istnieje szereg produktów spożywanych przez ludzi, które są szkodliwe dla psów. Należą do nich np. czekolada, czosnek, cebula, szczypiorek, orzechy makadamia, awokado, rodzynki czy winogrona. Produkty te nigdy nie powinny być podawane psom. Z punktu widzenia toksyczności produktów konieczne jest, by pamiętać, że surowce nieświeże (np. nadpsute mięso, ziemniaki, czy spleśniały chleb) zawierają toksyny bakteryjne lub grzybiczne, które nie ulegają rozkładowi w czasie gotowania i mogą oddziaływać szkodliwie na organizm psa, powodując szereg zaburzeń, od zwykłych biegunek po uszkodzenie wątroby. Dlatego nie wolno dawać psom produktów nieświeżych.

Kolejnym problemem, z jakim mamy do czynienia w przypadku pokarmów przygotowywanych w domu jest brak powtarzalności składu ze względu na zmienność surowców i nieprecyzyjne przestrzeganie procesów ich obróbki. Psy nie potrzebują diety urozmaiconej pod względem smaku i składu, gdyż jedynie stabilny skład pokarmu pozwala na utrzymanie zdrowia i prawidłowego funkcjonowania przewodu pokarmowego. W badaniach wykazano, że podawanie urozmaiconej diety (gwałtowne jej zmiany) jest główną przyczyną występowania niepożądanych reakcji ze strony przewodu pokarmowego w postaci biegunek [4].

Podawanie psom pokarmów przygotowywanych w domu wynika z różnych pobudek. Dla jednych są to kwestie finansowe, dla innych potrzeba emocjonalna, lub przekonanie, że samemu wie się najlepiej, czego potrzebuje pies. Prawidłowe żywienie psów polega na dostarczeniu im w pokarmie wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich, zbilansowanych z energią proporcjach. Optymalny pokarm – poza kompletnością i zbilansowaniem - powinien charakteryzować się odpowiednią strawnością, bezpieczeństwem, stałością składu i smakowitością. Wszystkie te cechy są spełnione w przypadku pełnoporcjowych karm gotowych, dzięki precyzyjnemu, opartemu na naukowych podstawach opracowaniu receptury oraz powtarzalnemu i kontrolowanemu procesowi przetwarzania. W warunkach domowych uzyskanie pokarmu, który realizowałby wszystkie wyżej wymienione założenia jest stosunkowo trudne i na pewno pracochłonne. Często pokarmy przygotowywane w domu cechują się brakiem ważnych składników odżywczych [2, 5] lub niosą za sobą ryzyko obecności czynników mikrobiologicznych lub toksyn, obniżonej strawności czy nieodpowiedniej smakowitości. Dlatego też, jeśli nie dysponuje się wystarczającą wiedzą i doświadczeniem, zdecydowanie prościej i bezpieczniej jest podawać pełnoporcjowe karmy gotowe.

Lek. wet. Małgorzata Głowacka
Dr n. med. Michał Ceregrzyn
Mars Polska

PIŚMIENNICTWO:

1.            Ceregrzyn, M., et al., Podstawy Żywienia Psów i Kotów2013, Wrocław: Elsevier Urban&Partner.

2.            Dillitzer, N., N. Becker, and E. Kienzle, Intake of minerals, trace elements and vitamins in bone and raw food rations in adult dogs. The British journal of nutrition, 2011. 106 Suppl 1: p. S53-6.

3.            Krook, L. and J.P. Whalen, Nutritional secondary hyperparathyroidism in the animal kingdom: report of two cases. Clin Imaging, 2010. 34(6): p. 458-61.

4.            Stavisky, J., et al., A case-control study of pathogen and lifestyle risk factors for diarrhoea in dogs. Preventive veterinary medicine, 2011. 99(2-4): p. 185-92.

5.            Taylor, M.B., et al., Diffuse osteopenia and myelopathy in a puppy fed a diet composed of an organic premix and raw ground beef. J Am Vet Med Assoc, 2009. 234(8): p. 1041-8.