Podstawy etykietowania karm

Odpowiednie żywienie psów jest kluczowe dla utrzymania ich zdrowia i dobrego samopoczucia. Właściwy dobór pokarmu dla zwierzęcia wymaga sporej wiedzy nie tylko na temat zapotrzebowań żywieniowych, ale także nt. specyfiki psiego metabolizmu i trawienia substancji odżywczych. Dodatkowo niezbędna jest umiejętność porównywania różnego rodzaju pokarmów- zarówno przygotowywanych w domu, jak i karm gotowych. O ile ocena posiłków przygotowywanych dla psa w domu jest równie skomplikowana, co skomponowanie kompletnego i zbilansowanego pokarmu, o tyle w przypadku karm gotowych wszystkich niezbędnych informacji dostarczają ich etykiety. Prawidłowe czytanie etykiet karm gotowych jest podstawowym warunkiem ich oceny. Umiejętność ta jest wartościowym narzędziem, pozwalającym wybrać dla naszego psa karmę, która zaspokoi wszystkie jego potrzeby, a także sprosta naszym wymaganiom.

W Europie sposób opisywania karm dla zwierząt jest ściśle regulowany prawem. Etykieta karmy musi spełniać wiele wymagań, aby produkt mógł znaleźć się na rynku. Jednym z najbardziej wyczerpujących dokumentów określających zasady, którymi producenci karm powinni się kierować, tworząc etykiety swoich produktów, jest opracowany przez Europejską Federację Przemysłu Żywieniowego Zwierząt Domowych – FEDIAF- „Kodeks dobrej praktyki znakowania karmy dla zwierząt”. Jest to dokument, który w oparciu o obowiązujące przepisy zbiera wszystkie zasady opisywania karm dla zwierząt towarzyszących w jedną spójną całość, co daje zarówno producentom jak konsumentom (a właściwie kupującym) wspólną płaszczyznę porozumienia. Etykiety karm, spełniające warunki zaproponowane przez FEDIAF, są źródłem rzetelnych informacji na temat cech, składu oraz zastosowania produktu, których znajomość jest niezbędna do podjęcia właściwej decyzji o wyborze karmy dla naszego psa.

Z opakowania karmy możemy dowiedzieć się wielu informacji. Poza tymi podstawowymi, czyli dla jakiego gatunku, wielkości czy wieku zwierzęcia jest ona przeznaczona, na etykiecie możemy przeczytać, czy dany produkt jest karmą pełnoporcjową czy uzupełniającą. Karmy pełnoporcjowe są pokarmami kompletnymi i zbilansowanymi oraz mogą stanowić wyłączny pokarm dla zwierzęcia, dla którego są przeznaczone (Rozporządzenie (WE) Nr 767/2009). Jeśli producent karmy deklaruje na etykiecie, że karma jest pełnoporcjowa, gwarantuje tym samym, że dostarczy ona zdrowemu psu wszystkich niezbędnych składników odżywczych i energii w odpowiednich dla niego ilościach i proporcjach. Produkt bez takiego oznaczenia, lub opisany jako karma uzupełniająca, nie jest kompletny pod względem żywieniowym.

Kolejną istotną informacją na etykiecie jest instrukcja stosowania - czyli ile produktu i w jaki sposób należy podawać zwierzęciu w zależności od wieku czy wielkości. Instrukcja stosowania karmy podaje ilości pokarmu oparte na statystycznych wyliczeniach dla całej populacji psów, są to zatem wartości orientacyjne, które sprawdzają się dla większości zwierząt ale nie dla wszystkich. Zapotrzebowanie zwierzęcia może odbiegać od średniej w zależności od indywidualnych cech i warunków życia. Dlatego dokładne ilości karmy zawsze powinno się ustalić na podstawie oceny masy ciała zwierzęcia, jego kondycji, aktywności i stanu fizjologicznego.

Na opakowaniu każdej karmy musi się znaleźć skład produktu, czyli wyszczególnienie składników karmy w porządku malejącym pod względem masy. Najłatwiej wyobrazić to sobie jako przepis, według którego przygotowana zostaje karma. Producenci karm, wypisując listę składników, mogą posługiwać się kategoriami (np. mięso i surowce pochodzenia zwierzęcego, zboża, oleje i tłuszcze itp.) lub nazwami poszczególnych surowców z osobna (np. ryż, suszone mięso z kurczaka, łosoś itd). Nie oznacza to jednak, że dłuższa lista będzie odzwierciedleniem bogatszego składu, a jedynie jest inną formą zapisu zawartości karmy, ponieważ każda kategoria może zawierać kilka różnych surowców. Np. na etykiecie karmy suchej skład przedstawiony w formie listy surowców brzmi: „kukurydza, suszone białko drobiowe, mąka kukurydziana, tłuszcz zwierzęcy, gluten kukurydziany, hydrolizowane białko zwierzęce, suszone mięso wieprzowe, pulpa buraczana, minerały, olej rybny, olej sojowy, drożdże, jajko w proszku, hydrolizowane skorupiaki (bogate w glukozaminę), hydrolizowana chrząstka (bogata w chondroitynę).” Do kategorii „mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego” z tej listy zalicza się: suszone białko drobiowe, hydrolizowane białko zwierzęce, suszone mięso wieprzowe i hydrolizowaną chrząstkę. Zatem gdyby ten sam skład przedstawić z użyciem kategorii, wyżej wymienione surowce zostałyby ujęte właśnie w kategorii: „mięso i produkty pochodzenia zwierzęcego”, a sama lista składu uległaby skróceniu, natomiast w dalszym ciągu byłby to dokładnie taki sam produkt.

Innym aspektem, na który warto zwrócić uwagę, porównując składy różnych karm, jest rodzaj zastosowanych surowców. Jeżeli producent wykorzystuje tzw. mięso świeże (nieodwodnione) zazwyczaj znajduje się ono na pierwszym miejscu listy składu. Dzieje się tak ze względu na to, że zawartość wody w mięsie wynosi około 65-80% w zależności od rodzaju i gatunku, czyli masa mięsa świeżego jest wyższa z powodu dużej wilgotności. Ta sama ilość surowca poddana odwodnieniu miałaby masę niższą właśnie o zawartą w nim wodę. Pod względem żywieniowym istotna jest zawartość w mięsie i produktach pochodzenia zwierzęcego składników odżywczych innych niż woda, dlatego też, jeżeli chcemy obiektywnie porównać karmy, które zawierają różne formy mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego należy oszacować suchą masę tych surowców oraz zestawić ze sobą analizy karm. Na wykresie przedstawiono porównanie deklaracji składu karmy na etykiecie z faktyczną zawartością głównych elementów receptury po jej wysuszeniu. Bardzo wyraźnie widać, że z deklarowanych na etykiecie 60% mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego  w finalnym produkcie suchym pozostaje poniżej 30%, co nadal dla psa jest wystarczające, ale dla kota już może nie spełniać minimum żywieniowego.

Bardzo ważnych danych dostarcza analiza produktu, czyli procentowa zawartość poszczególnych grup substancji odżywczych. W analizie muszą zostać wyszczególnione: białko, tłuszcz, włókno surowe, popiół oraz woda, jeśli jej zawartość przekracza 14%, co dotyczy karm mokrych. Należy zwrócić uwagę, że popiół oznacza pozostałość po spaleniu karmy, czyli w praktyce jest określeniem zawartości substancji mineralnych.

Zawartość białka jest ważnym wyznacznikiem wartości odżywczej karmy. By ocenić czy karma jest wysoko czy niskobiałkowa, musimy zwrócić uwagę na zawartość wody (wilgotność) i kaloryczność. Porównując karmy mokre z suchymi, widzimy znaczną różnicę w deklarowanej procentowej zawartości białka. Jednak to porównanie nie może być dokonywane w sposób bezpośredni, ponieważ karma mokra i sucha różnią się znacząco zawartością wody. Dlatego należy porównywać zawartość białka w suchej masie lub przeliczyć ją na energię np. na 1000 kcal karmy. W tabeli przedstawiono przykładowe analizy karm. Po przeliczeniu na suchą masę produktu zawartość białka w ww. karmach wynosi: około 23% w karmie suchej X i 40% w karmie mokrej X oraz 36,9% w karmie mokrej Y i 29,8% w suchej karmie Y. Oznacza to, że w rzeczywistości karma mokra dostarcza więcej białka, co wynika z wyższej zawartości mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego niż w karmach suchych (około 60-100% w karmach mokrych i 30-40% w karmach suchych). Analizując zawartości poszczególnych składników odżywczych, ważne jest, aby zdawać sobie sprawę, że więcej nie zawsze znaczy lepiej. Optymalna zawartość każdego składnika odżywczego to taka, która znajduje się pomiędzy zalecaną wartością minimalną i maksymalną (jeśli taka istnieje). W przypadku białka minimalne zalecane zapotrzebowanie psa wynosi 18% białka w suchej masie (wg. FEDIAF). Oznacza to, że pokazane powyżej zarówno karmy mokre jak i suche dostarczają go wyraźnie powyżej zalecanego minimum, które nie jest minimum biologicznym, umożliwiającym przeżycie, a ilością pozwalającą na utrzymanie dobrego zdrowia i samopoczucia. Wartości minimum zalecanych w normach żywieniowych są znacznie wyższe od minimum biologicznego. Należy również podkreślić, że nie ma żadnych istotnych korzyści zdrowotnych związanych z podawaniem w diecie białka powyżej zalecanego minimalnego zapotrzebowania.

Na etykietach karm znajdują się również różnego rodzaju deklaracje, czyli wszelkie uzasadnione oświadczenia dotyczące produktu, które sugerują lub stwierdzają, że karma posiada pewne szczególne, dobroczynne właściwości żywieniowe. Deklaracje nie mogą dezorientować nabywcy, wprowadzać go w błąd, ani pomniejszać wartości innych karm, czyli np. twierdzić, że jakaś karma ma wyjątkowe wartości żywieniowe, podczas gdy takie same cechy posiadają wszystkie tego typu produkty. Deklaracje dzieli się na deklaracje dotyczące zawartości oraz dotyczące działania. Oświadczenia, które określają zawartość tzw. komponentów głównych, czyli np. mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego należą do pierwszej kategorii. Producent może deklarować zawartość mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego w karmie w formie ustalonych sformułowań, które wiążą się z konkretną wartością procentową. Określenie „z” np. „z kurczakiem” znaczy, że w karmie zawarte jest co najmniej 4% wymienionego surowca, czyli w tym wypadku kurczaka. Przez określenie „bogate w” np. „bogaty w kaczkę” rozumie się zawartość mięsa kaczki na poziomie minimum 14%. Termin „menu” lub „danie” oznacza co najmniej 26% udział deklarowanego surowca. Sformułowanie ”w całości z” np. łososia oznacza z kolei, że jedynym źródłem mięsa i surowców pochodzenia zwierzęcego jest wymieniony surowiec - w tym wypadku łosoś. Należy podkreślić, że powyższe deklaracje nie oznaczają całkowitej ilości mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego zawartych w karmie, a odnoszą się jedynie do danego rodzaju surowca. Karma dla psa, zawierająca jedynie 4% mięsa i produktów pochodzenia zwierzęcego nie zaspokoiłaby jego zapotrzebowań żywieniowych, czyli nie mogłaby być oznaczona jako pełnoporcjowa.

Obiektywna interpretacja istotnych informacji zawartych przez producenta na etykiecie umożliwia dokonanie prawidłowego wyboru odpowiedniej karmy dla naszego psa oraz rzetelnego porównania wartości odżywczych różnych karm. Dysponując wiedzą na temat czytania etykiet karm, stajemy się posiadaczami narzędzia do ich obiektywnej oceny, co pozwala na uniezależnienie się od opinii innych konsumentów, nierzadko niepopartych fachową wiedzą. Dlatego warto być świadomym właścicielem psa i nabywcą karm, korzystając w praktyce z przytoczonych wyżej wskazówek.

Lek. wet. Małgorzata Głowacka
Dr n. wet. Michał Ceregrzyn
Mars Polska