Czynniki wpływające na identyfikację zapachu

Osmologia to dział kryminalistyki, który ma za zadanie identyfikację człowieka na podstawie śladu zapachowego za pomocą psiego nosa.
Żeby jak najskuteczniej wykorzystać psy do zadań identyfikacyjnych należy prowadzić nieustannie badania i eksperymenty.

Jedne z najistotniejszych doświadczeń dotyczą czynników, które mogą zakłócić rozpoznanie woni.
Centralne Laboratorium Kryminalistyczne KGP, Centrum Szkolenia Policji oraz pracownie osmologiczne na terenie całego kraju przeprowadziły liczne projekty, dzięki którym można było określić przydatność różnych raz do identyfikacji zapachów, a także opracować najbardziej efektywne techniki tresury psów służbowych.
Badania miały na celu stwierdzenie, czy jakakolwiek silna woń naniesiona na ślad zapachowy może spowodować, że pies wybierze ten właśnie ślad, zamiast właściwego.

Jednym z zagadnień był problem wpływu dymu papierosowego na psie powonienie. Podejrzewano, że silna woń nikotyny może zaburzać zdolność psa do rozpoznawania zapachu.
Po przeprowadzeniu eksperymentu z użyciem próbek pobranych od osób palących i niepalących. Okazało się, że naturalny u palaczy fetor tytoniu nie powoduje wybierania przez psy właśnie tego zapachu umieszczonego wśród próbek osób niepalących. I na odwrót - pies nie wybierze śladu osoby, która nie pali spomiędzy zapachów nałogowców, tylko dlatego, że jest odmienna.
Zapach nikotyny może jedynie sprawiać trudności w nawęszaniu, tworzy barierę przez którą pies musi się przebić do właściwej woni.
Podobnie żadnego znaczenia nie ma dla psa zapach laku.

Zajęto się także zagadnieniem zapachu kosmetyków.
Niektórzy z Was zauważyli pewnie, że Wasi pupile szczególną estymą darzą ręce posmarowane kremem i oblizują je zapamiętale.
Psy służbowe są bardziej powściągliwe w tej materii.

Kiedy przedstawiono czworonożnym dochodzeniowcom próbki materiału dowodowego potraktowane Old Spice'm, a także wypachniono nim jedną z próbek porównawczych, jasne się stało, że psy nie kierują się w swoim wyborze zapachem kosmetyku.
Dla nich najważniejszym wyznacznikiem pozostał nadal indywidualny zapach człowieka.

Niektórzy sprawcy przestępstw wpadli na pomysł, że można zmylić psy i uniemożliwić im identyfikację śladu poprzez zatarcie go … octem spirytusowym. Wszyscy wiemy, że jego zapach jest niezwykle intensywny i wydawać by się mogło, że przysporzy psom nie lada kłopotów. Nic bardziej mylnego - kwas octowy nie niszczy składnika ludzkiej substancji potowo-tłuszczowej, jakim są kwasy alifatyczne.
Owszem, ocet jest pewnym utrudnieniem, jednak im więcej czasu mija od chwili nasączenia, tym wyraźniejszy i łatwiej rozpoznawalny staje się właściwy zapach człowieka.

Największe wyzwanie stanowią próbki z dodatkiem zapachu żywności.
Teoretycznie w przypadku psów służbowych ich instynkty pokarmowe są pod pełną kontrolą.
Czy jednak natura może się oprzeć smakowitemu zapachowi kiełbasy ? Doświadczenia przeprowadzono na dwóch grupach psów - tresowanych metodą aportową i smakołykowo-wyróżnieniową.
Próbki "uatrakcyjniono" dodatkami pokarmowymi, takimi jak biały i żółty ser, gotowane jajka, podroby, kiełbasa, ryby, by stwierdzić, czy psy pokierują się zapachem jedzenia, czy przezwyciężą swoje instynkty i wybiorą próbkę z czystym zapachem ludzkim.
W efekcie tych badań okazało się, że nawet najmniej atrakcyjny zapach pożywienia jest o wiele ciekawszy niż zapach człowieka, co prowadziło do identyfikacji fałszywie pozytywnej.
Przy okazji zaobserwowano, że pies ma ten sam priorytet zapachowy, co człowiek - na pierwszym miejscu znajduje się kiełbasa, na ostatnim biały ser.
Niestety w eksperymencie brała udział zbyt mała liczba zwierząt, a konkretnie dwa, by można było wysnuć ogólny wniosek, że wszystkie psy służbowe do identyfikacji osmologicznej pokierują się zapachem jedzenia i zupełnie zlekceważą zapach ludzki.
W przypadku dodawania do próbek zapachu używanego do produkcji suchej karmy stwierdzono, iż nie ma on znaczącego wpływu na pracę psów i jej wyniki. Owszem, pojedyncze osobniki mogą przedkładać go nad człowieka, ale generalnie woń pożywienia nie prowadzi do fałszywej identyfikacji. Najmniej odporne na tego rodzaju pokusy są psy tresowane metodą aportową.

A jak to jest z zapachem stresu? Literatura fachowa stwierdza, że zwierzęta w stanie stresu wydzielają specyficzną woń, którą są w stanie rozpoznać inne zwierzęta. Sprawdzono więc jak to wygląda w przypadku psów służbowych.
Zestawiono dwa rodzaje próbek - pobrane od osób będących w sytuacji stresującej oraz pobrane od tych samych osób i innych nie będących w stanie stresu. Wynik pokazał, że wskazania w obu przypadkach nie różniły się w sposób istotny.

Często w odniesieniu do ekspertyz osmologicznych pojawia się pytanie, czy konkretny zapach może zostać przeniesiony przez przedmiot lub człowieka.
Czysto teoretycznie możliwość taka istnieje, jednak ilość przenoszonego zapachu jest tak mała, że niewyczuwalna nawet przez wyspecjalizowane psie nosy.

Psom służbowym przyszło się też zmierzyć z "czarną owcą". Wśród jednej grupy identycznej pod względem zawodowym, wiekowym lub stylu życia umieszczono osobę, która znacząco różniła się od pozostałych, czyli tak zwaną czarną owcę (np. student z akademika wśród policjantów z jednego posterunku). Psy nie wykazywały zachowań preferencyjnych względem czarnych owiec, a kierowały się właściwym zapachem.

Na koniec zajmiemy się zagadnieniem wpływu czasu pobierania materiałów zapachowych na skuteczność identyfikacji.
Standardowy czas pobierania materiału, to 15 minut. W czasie eksperymentu część materiału pobierana była przez 35-45 minut. Na 58 przeprowadzonych prób psy czterokrotnie  wybrały materiał intensywniejszy, jednak na wybór nie miała wpływu intensywność. W pozostałych przypadkach psy wskazywały właściwą próbkę, mimo że nie pachniała mocniej od innych, a ignorowały specjalne próbki, których czas pobierania był dłuższy.

Można wysnuć jeden wniosek ogólny ze wszystkich przeprowadzonych badań - niewiele substancji jest w stanie zachwiać psią pewnością i wpłynąć na wynik identyfikacji, mogą one jedynie utrudnić psom zadanie.

Natasza Słomka
z-ca red. nacz.
więcej na stronie poświęconej OSMOLOGII