O zakochanych psach i zazdrosnych małpach.cz3
Emocje pierwotne i wtórne
Badacze wyróżniają zwykle dwa typy emocji: pierwotne i wtórne. Emocje pierwotne rozumiane są jako proste wrodzone emocje. Należy do nich uogólniony, szybko pojawiający się, podobny do odruchu („automatyczny”) strach i reakcja walka-ucieczka na bodziec reprezentujący zagrożenie. Emocje te nie wymagają świadomego myślenia i obejmują sześć uniwersalnych uczuć wskazanych przez Darwina: strach, gniew, wstręt, zdziwienie, smutek i radość.
Zwierzę może odpowiedzieć reakcją pierwotnego lęku – taką jak uniknięcie obiektu – niemal nieświadomie, zanim nawet rozpozna bodziec, który wywołał tę odpowiedź. Głośne nieprzyjemne dźwięki, niektóre zapachy, przedmioty latające nad głową – te i inne podobne bodźce są zawsze wrodzonymi sygnałami „niebezpieczeństwa”, które wywołują automatyczną reakcję unikania. Nie ma miejsca na błąd, gdy staje się twarzą w twarz z zagrażającym bodźcem, więc naturalna selekcja zaowocowała wrodzonymi reakcjami, które mają decydujące znaczenie dla przetrwania jednostki.
Emocje pierwotne są związane z ewolucyjnie starszą częścią mózgu,z układem limbicznym (a szczególnie z ciałem migdałowatym) – jest to „emocjonalna” część mózgu (nazwana tak przez Paula MacLeana w 1952 roku).
Fizjologiczna struktura układu limbicznego i podobny system wytwarzania emocji występują u wielu różnych gatunków i stanowią neurologiczne podłoże emocji pierwotnych.
W swojej teorii trzech struktur mózgu (lub inaczej: potrójnego mózgu) MacLean wyróżnia: mózg niższy lub prymitywny (tak zwany zespół R, reptilian), jaki mają ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki; mózg limbiczny, paleomammalian (który posiadają wszystkie ssaki), oraz korę nową, mózg „racjonalny”, neomammalian (który posiadają tylko niektóre ssaki, takie jak naczelne i człowiek) – wszystkie one zamknięte są w czaszce. Każdy z nich połączony jest z dwoma pozostałymi, ale każdy ma też własne wyjątkowe możliwości.
Chociaż wydaje się, że to układ limbiczny jest głównym obszarem mózgu, w którym powstają emocje, aktualne badania naukowe wskazują, że niekoniecznie wszystkie uczucia związane są z tym jednym systemem i że może istnieć w mózgu więcej niż jeden układ odpowiadający za emocje. Bekoff_book. Emocje wtórne to emocje bardziej złożone, które angażują wyższe ośrodki mózgu w korze mózgowej. Mogą one obejmować podstawowe uczucia, strachu czy gniewu, ale też mogą być bardziej subtelne i zróżnicowane – dotyczyć ubolewania, tęsknoty czy zazdrości. Emocje wtórne nie są automatyczne: powstają w umyśle, a jednostka myśli o nich i rozważa, co z nimi zrobić – jakie działanie najlepiej podjąć w określonej sytuacji. Świadome myślenie i emocje wtórne mogą wpływać na to, jak reagujemy na sytuację, która wywołała emocje pierwotne: możemy uchylić się, gdy jakiś niewyraźny przedmiot przeleci nad naszą głową, ale gdy rozpoznamy, że jest to tylko cień, powstrzymamy się od ucieczki i – lekko zażenowani – szybko wyprostujemy się, udając, że nic się nie stało.
Myślenie na temat emocji pozwala na e l a s t y c z ność reagowania w zmieniających się sytuacjach, po dokonaniu oceny, które z różnych możliwych działań byłoby najbardziej adekwatne w określonych warunkach. Czasami, gdy ktoś zanudza nas swoim towarzystwem, właściwe może być odsunięcie się od niego, ale takie działanie może też doprowadzić do pogorszenia tej sytuacji społecznej – zależnie od tego, kim jest dana osoba i jakiego rodzaju konsekwencji się obawiamy. Chociaż większość emocjonalnych odpowiedzi powstaje nieświadomie – zachodzą bez udziału naszego myślenia – uczymy się, by próbować myśleć, zanim zadziałamy.
Myślenie umożliwia nam utworzenie związku pomiędzy uczuciami a dziadziałaniem, a to z kolei pozwala na różnorodność i elastyczność w naszym zachowaniu po to, byśmy w zależności od społecznego kontekstu zawsze postąpili we właściwy sposób. Tym samym oznaki emocjonalności u różnych stworzeń są także istotnym krokiem w określaniu stopnia ich wrażliwości i samoświadomości.
Marc Bekoff
O zakochanych psach i zazdrosnych małpach
Emocjonalne życie zwierząt
