Pies i człowiek pod wspólnym dachem - cz.VI – Emocje
Definicja emocji określa to pojęcie jako „silne odczucie świadome lub nieświadome o charakterze pobudzenia pozytywnego lub negatywnego. W szerszym znaczeniu emocje to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego przedmioty, zjawiska, inni ludzie, a także własna osoba, będące źródłem emocji”.
Sprawa emocji u zwierząt przez lata budziła i ciągle budzi zainteresowanie, ale także kontrowersje. Już Karol Darwin badał przejawy emocji, a swe wnioski przedstawił w książce O wyrazie uczuć u człowieka i zwierząt. Mimo licznych badań i dowodów potwierdzających istnienie życia emocjonalnego u zwierząt, do dnia dzisiejszego są zwolennicy teorii mówiących o tym, że zwierzęta nie przeżywają emocji, a ich reakcje są wynikiem instynktu.
Tymczasem badania naukowe dowodzą, że zarówno budowa układu limbicznego, który jest strukturą mózgu odpowiedzialną za emocje, jak również neurohormony i hormony wpływające na nastrój i emocje odgrywają taką samą rolę w mózgu i organizmie psa jak i człowieka. Zmiany chemiczne w mózgu człowieka i psa przebiegają w sposób analogiczny, w tych samych obszarach i w podobnych sytuacjach jak u człowieka.
Dlatego z całą pewnością można powiedzieć, że psy odczuwają emocje, które okazują mimiką i mową ciała, w sposób analogiczny do tego, jak robią to ludzie. Każdy, kto obserwował psa potrafi powiedzieć kiedy on się cieszy, kiedy jest smutny lub odczuwa lęk. Analogicznie jak twarz ludzka pokazuje emocje, psia mimika odzwierciedla jego stan emocjonalny, dlatego bardzo praktyczną jest umiejętność obserwacji swojego psa i rozpoznawanie jego emocji na podstawie miny.
Rozwój emocjonalny u psów jest uzależniony od rozwoju mózgu. W momencie narodzin zarówno człowieka, jak i psa mózg jest słabo rozwinięty, ale na skutek stymulacji tworzą się w mózgu liczne połączenia i szlaki nerwowe. Budowa tych połączeń nerwowych jest ważna zarówno ze względu na prawidłowe funkcjonowanie organizmu i jego rozwój fizyczny, ale także i emocjonalny. W życiu psa występują okresy krytyczne związane z jego rozwojem emocjonalnym.
W tym czasie kształtują się indywidualne cechy emocjonalne psa na skutek zachodzących zależności pomiędzy ilością tworzących się połączeń nerwowych, a przeżywanymi w tym czasie emocjami i zdobywanymi doświadczeniami. Pierwszy krytyczny okres rozwoju występuje w 1-8 tygodnia życia psa, kiedy kształtują się zmysły, a także szczenięta uczą się interakcji z innymi psami. Kolejny okres życia występuje pomiędzy 5- 12 tygodniem, w którym pies uczy się interakcji z ludźmi i poznaje otoczenie. W wieku 8-15 tygodni zaczyna się u psa okres lękowy, zwany okresem awersji. Szczenię jest wtedy lękliwe i podchodzi do wszystkiego z rezerwą, dlatego należy je wtedy szczególnie chronić przed negatywnymi przeżyciami, bo mogą one pozostawić trwały ślad na jego psychice. Okres życia psa pomiędzy 13-14 miesiącem odpowiada np. u dzieci okresowi emocjonalnemu nastolatka. W tym czasie występuje burza hormonalna i zwiększona pobudliwość. Psy łatwo się ekscytują, występuje u nich brak koncentracji. Pomiędzy 21-25 miesiącem życia psa poziom rozwoju mózgu i emocji pozwala mu na naukę konsekwencji swoich działań. Jest to okres odpowiadający wiekowi 21-25 lat u ludzi. W tym czasie psy osiągają wiek dojrzałości emocjonalnej i uczą się, że ich czyny pociągają za sobą konsekwencje.
Zdolności kontroli własnych emocji psy nabywają z wiekiem. Silne pobudzenie emocjonalne psa może doprowadzić do obniżenia jego kontroli zachowania. Kontrolowanie emocji wymaga praktyki i ćwiczeń. Psy tak samo, jak ludzie powinny umieć kontrolować swoje zachowanie i emocje. Dlatego wskazany jest odpowiedni trening psów, który pomoże im radzić sobie z emocjami i frustracją. Najprostszym ćwiczeniem na radzenie sobie z emocjami jest nauczenie psa wykonywania komendy siad i waruj. Należy ćwiczyć systematyczne wykonywanie tych komend w coraz trudniejszych warunkach. Bardzo ważne jest aby rozpoczynać ćwiczenie w warunkach nie powodujących dekoncentracji psa, a następnie warunki zewnętrzne stopniowo utrudniać. Wypracowanie tych komend pomoże w przyszłości właścicielowi kontrolować emocje psa w sytuacjach stresujących. Wykonanie komendy w chwili występowania dużych emocji u psa rozprasza te emocje i pomaga mu nad nimi zapanować, ale aby pies był w stanie wykonać komendę w chwili rozemocjonowania musi to być on wyćwiczona do perfekcji.
Pomiędzy psami a ich właścicielami istnieje nieustanna interakcja. Zarówno emocja psa przenoszą się na właściciela jak i odwrotnie. Właściciel, który nie jest w stanie opanować własnych emocji nie zapanuje nad emocjami swojego psa. Dlatego ważne jest aby powstrzymać się przed nadmiernym okazywaniem stresowych emocji w obecności psa, bo udzielą się one psu. W sytuacji stresowej zanim zacznie się uspokajać psa, należy wziąć kilka głębszych oddechów, rozluźnić ciało i jak najmniej mówić.
Często zaburzenia zachowania u psów następują wskutek długotrwałych negatywnych emocji takich, jak np. frustracja, nuda, smutek, czy poczucie osamotnienia. Nie zdajemy sobie sprawy, że niektóre zachowania psa są wynikiem długotrwałego stresu czy frustracji, jak np. nadmierne szczekanie. Często kupujemy obroże przeciwdziałające szczekaniu bez chwili zastanowienia się, co jest przyczyną nadmiernego szczekania psa lub innych niepożądanych zachowań.
Dlatego zachęcam aby spróbować spojrzeć na świat oczami psa i zastanowienia się nad przeżywanymi przez niego emocjami oraz aby zwrócić uwagę jak bardzo nasze emocje wpływają na samopoczucie psa.
Lek. wet. Jolanta Łapińska zoopsycholog, behawiorysta
WORTAL PSY24.PL
