Anatomia psa: KRĘGOSŁUP

Kolejnym omówionym odcinkiem szkieletu psa znajdującym się za czaszką jest kręgosłup.
Od jego poprawnej budowy i funkcjonowania zależy zdrowie naszego podopiecznego. W wielu przypadkach przy konsultacji nieprawidłowości funkcjonowania i wad kręgów pomocne może się okazać poznanie anatomii tej części szkieletu naszego pupila.
Przyjrzyjmy się kolejnym odcinkom tej ważnej części szkieletu psa.


Kręgosłup
ma budowę odcinkową i w skład każdego odcinka wchodzą kręgi.
Kolejne odcinki kręgosłupa w kolejności to:
 

•  odcinek szyjny
•  odcinek piersiowy
•  odcinek lędźwiowy
•  odcinek krzyżowy
•  odcinek ogonowy

Kręgi pomimo skomplikowanego kształtu posiadają te same części wchodzące w skład ich budowy. W każdym kręgu wyróżnia się trzon, który ma dwa końce; doczaszkowy czyli głowę kręgu oraz doogonowy czyli dół kręgu i ponadto skierowany dogrzbietowo łuk na którym osadzone są  wyrostki; kolczasty, poprzeczne, stawowe doczaszkowe i stawowe doogonowe.

Kręgów szyjnych (C) u ssaków domowych jest zawsze 7. Wśród kręgów szyjnych wyróżniają się budową dwa pierwsze, a mianowicie kręg szczytowy i kręg obrotowy.
Kręgów piersiowych jest: u mięsożernych 13 (lub 12-14)
Kręgów lędźwiowych  7
kręgów krzyżowych zrośniętych w kość krzyżową jest: u mięsożernych 3
kręgów ogonowych (ilość bardzo zmienna) jest: od 20 do 23.   

Odcinek szyjny kręgosłupa.

Kręg szczytowy, dźwigacz, atlas - to kręg nietypowy w stosunku do pozostałych. Jest on pozbawiony części zasadniczej jaką jest trzon. W okresie zarodkowym trzon oderwał się i przyłączył się do kręgu II tworząc  jego ząb obrotowy.

W kręgu tym wyróżnia się dwa łuki; dolny czyli dobrzuszny, zastępujący trzon i łuk górny czyli dogrzbietowy, który jest odpowiednikiem właściwego łuku kręgowego. Obydwa łuki kręgu szczytowego zespalają się z sobą. W ten sposób powstają na zewnątrz dwa skrzydła kręgu. Po ich stronie dobrzusznej znajdują się doły skrzydłowe. W miejscu połączenia łuku ze skrzydłami występuje otwór odpowiadający otworowi poprzecznemu innych kręgów. Od tego otworu albo tuż obok niego odchodzi u psa otwór dodatkowy prowadzący do otworu kręgowego. U psa wcięcie skrzydłowe widoczne jest na brzegu skrzydła. Na łuku dogrzbietowym występuje guzek dogrzbietowy, który jest odpowiednikiem wyrostka kolczastego. Na łuku dolnym czyli dobrzusznym znajduje się guzek dobrzuszny Wewnątrz łuku dolnego występuje zagłębienie zwane dołkiem zębowym przeznaczone do zestawienia z zębem kręgu obrotowego. Dogłowowo obserwujemy dwa symetryczne półksiężycowate zagłębienia, czyli dołki stawowe doczaszkowe, służące do zestawienia z kłykciami potylicznymi. W stawie pierwszym kręgosłupa – potyliczno-szczytowym można wykonywać ruchy góra – dół (potakujące) głowy.

Kręg obrotowy, obrotnik lub kręg szyjny II jest wyposażony jest w cienki i długi ząb o wspominany powyżej.     
Trzon kręgu obrotowego nie różni się od odpowiednich w pozostałych kręgach szyjnych. Po stronie dobrzusznej ma on podłużny grzebień. Wyrostek kolczasty obrotnika ma kształt podłużnego grzebienia. Zmodyfikowane wyrostki stawowe doczaszkowe są owalno-wypukłe i skośnie skierowane na boki. Wyrostki stawowe doogonowe kręgu obrotowego wbudowują się w wyrostek kolczasty. Zachowują się wcięcia  kręgowe doogonowe. W stawie szczytowo-obrotowym odbywają  się ruchy obrotowe głowy.

Pozostałe kręgi szyjne od  III do VI są do siebie podobne, tylko kręg szyjny VII jest wyraźnie krótszy. Na znaczną ruchomość odcinka szyjnego kręgosłupa wpływa wyraźny rozwój     wyrostków stawowych oraz ukształtowanie końców trzonów kręgowych, w przodzie wypukła głowa, w tyle wklęsły dół.

Wyrostki kolczaste są ciasno ułożone a wyrostki poprzeczne kręgów szyjnych powstają w wyniku zespolenia  właściwych wyrostków poprzecznych i szczątkowych żeber szyjnych, nazywać je możemy wyrostkami żebrowo-poprzecznymi. Kręg szyjny VII odznacza się wyraźnym skróceniem trzonu, i tym upodabnia się do kręgów piersiowych. Również długość wyrostka kolczastego jest zbliżona do długości tego wyrostka w kręgach piersiowych. Wyrostki poprzeczne są krótkie, pozbawione otworu poprzecznego. Na końcu doogonowym kręgu znajdują się dołki żebrowe doogonowe na podobieństwo takich samych jakie występują na kręgach piersiowych i służą do zestawienia z głową pierwszego żebra.

Odcinek piersiowy kręgosłupa.

Kręgi piersiowe (Th) u mięsożernych występują w liczbie 13.
Istotną cechą kręgów piersiowych są ślady ich połączenia z żebrami w postaci dwóch par dołków żebrowych doczszkowych i doogonowych usytuowanych na odpowiednich końcach trzonów kręgowych, oraz dwóch symetrycznych dołków żebrowych wyrostków poprzecznych umieszczonych na obwodzie krótkich wyrostków poprzecznych. Dołek żebrowy doogonowy kręgu poprzedzającego, łącznie z dołkiem żebrowym doczaszkowym kręgu następnego, tworzą miseczkowate zagłębienia do zestawienia z głową żebra podczas gdy guzek żebra (patrz budowa żebra) zestawia się z dołkiem żebrowym poprzecznym.

Trzony kręgów piersiowych są krótkie o spłaszczonych końcach, co świadczy o ograniczonej ruchomości kręgosłupa w tym odcinku. Grzebień dobrzuszny występuje wyraźnie na trzonach w początkowym i końcowym odcinku piersiowym kręgosłupa. U psa brak dołków żebrowych na ostatnich 3-4 kręgach.

Wyrostki kolczaste kręgów piersiowych są wysokie w porównaniu z pozostałymi odcinkami kręgosłupa. Są one pochylone ku tyłowi i krawędź doczszkowa jest ostrą, doogonowa zgrubiała z  podłużnym wgłębieniem. Wyrostek kolczasty kończy się wyraźnym zgrubieniem, czyli guzowatością kolczastą. Wyrostek kolczasty kręgu 10 u psa jest ustawiony prostopadle do płaszczyzny czołowej przechodzącej przez całą długość kręgosłupa. Wyrostki pozostałych kręgów są już pochylone w kierunku doczaszkowym. Wysokie wyrostki kolczaste pierwszych kręgów piersiowych z chrząstką łopatki stanowią podłoże kostne dla okolicy międzyłopatkowej zwanej u zwierząt kłębem.

W kręgach piersiowych wyrostki stawowe uległy wyraźnej redukcji, stąd nikły stopień ruchomości tego odcinka. Zastępują je powierzchnie stawowe przednie i tylne widoczne na łukach kręgowych u nasady łuku kręgowego.

 U psa, rozpoczynając od XII kręgu w kierunku doogonowym, pojawiają się na krawędzi doogonowej łuku wyrostki dodatkowe, w kształcie ostrych kolców skierowanych doogonowo. U psa wcięcie kręgowe doczszkowe jest ledwie zaznaczone, natomiast wcięcie kręgowe doogonowe jest głębokie.

Odcinek lędźwiowy kręgosłupa.

Kręgi lędźwiowe (L) - u mięsożernych jest ich 7.
Trzony kręgów lędźwiowych są najdłuższe i najlepiej rozwinięte ze wszystkich odcinków kręgosłupa.
Głowa i dół kręgowy są wyraźnie spłaszczone, co uzasadnia zmniejszoną ruchomość tego odcinka. Wyrostki kolczaste, skierowane do przodu. Zamiast typowych wyrostków poprzecznych występują długie, wyrostki żebrowe. Są one ustawione skośnie w dół i do przodu. Wyrostki suteczkowate osadzone na mocnych wyrostkach stawowych doczszkowych tworzą wspólnie wyrostek suteczkowato-stawowy. U mięsożernych z tylnej krawędźi łuku wystają w kierunku doogonowym ostre wyrostki dodatkowe.


Odcinek krzyżowy kręgosłupa.

Kręgi krzyżowe (S) zrastają się w jedną kość krzyżową, która u składa się z 3 kręgów.
Kość krzyżowa jako sztywny odcinek kręgosłupa tworzy jednocześnie ważny element składowy miednicy kostnej. Kręgi krzyżowe doogonowo zmniejszają się i stają się coraz węższe. W efekcie kość krzyżowa przypomina zarys trójkąta o podstawie skierowanej ku głowie i wierzchołku skierowanym doogonowo. Powierzchnia dobrzuszna czyli miedniczna jest gładka, lekko wklęsła. Widać na niej charakterystyczne kresy poprzeczne, będące śladem zrostu poszczególnych trzonów kręgowych, stopniowo zanikające doogonowo. Brak przestrzeni międzyłukowych. Wyrostki kolczaste zespalają się u nasady łuków, a ich końce obwodowe zachowują samodzielność. Mięsożerne obok dobrze zachowanych wyrostków stawowych doczszkowych I kręgu krzyżowego, mają widoczne, w postaci guziczkowatych wyniosłości, zmodyfikowane wyrostki stawowe w pozostałych kręgach krzyżowych. Jedynie u psa występują wyraźne wyrostki stawowe doogonowe tylko na ostatnim kręgu krzyżowym. Połączone otwory kręgowe kręgów krzyżowych tworzą kanał krzyżowy. Od powierzchni dogrzbietowej z kanałem kręgowym komunikują się otwory krzyżowe dogrzbietowe, a od powierzchni miednicznej otwory krzyżowe miedniczne. Silnie rozrośnięte wyrostki poprzeczne I kręgu krzyżowego, i II kręgu, tworzą skrzydła kości krzyżowej. Na skrzydłach widoczne są chropowate powierzchnie służące do połączenia z miednicą.


Odcinek ogonowy kręgosłupa.

Kręgi ogonowe, oznaczone w skrócie jako Cy, cechą charakterystyczną tego odcinka kręgosłupa jest postępująca redukcja wszystkich części składowych kręgu, począwszy od trzonu i łuku kręgowego, a skończywszy na wyrostkach. W odcinku ogonowym kręgi nie tylko maleją, ale zatracają cechy właściwej dla siebie budowy, co wyraża się redukcją otworów i łuków kręgowych wraz z występującymi na nich wyrostkami, oraz postępującym uwstecznieniem ocalałych trzonów kręgowych. Wspomniane części kręgu zachowują się w formie szczątkowej na pierwszych dwóch lub trzech kręgach ogonowych. Jako swoista nowość, nie odnotowana w poprzednich odcinkach kręgosłupa, w kręgach ogonowych pojawiają się wyrostki naczyniowe, które mogą się zamykać i tworzyć łuki naczyniowe. Liczba kręgów ogonowych wynosi u psa od 20 do 23. Różnice w liczebności kręgów ogonowych zależą też w dużym stopniu od rasy zwierząt.

Do szkieletu osiowego zwierząt zaliczamy klatkę piersiową zamkniętą od góry kręgami odcinka piersiowego kręgosłupa, boczne ściany ograniczają żebra a dno klatki piersiowej stanowi mostek.

U psa jest tyle par żeber, ile kręgów piersiowych czyli 13.
Żebro składa się z dwóch części: żebra kostnego i chrząstki żebrowej. Żebra przednie łączą się z mostkiem bezpośrednio, stąd ich nazwa żebra mostkowe, zwane też żebrami prawdziwymi. Żebra położone doogonowo od przednich nie mają kontaktu z mostkiem i łączą się z nim pośrednio poprzez chrząstki tworzące łuk żebrowy. Takie żebra nazywamy łukowymi lub rzekomymi. U psa z reguły ostatnia para  pozbawiona jest kontaktu z łukiem żebrowym i kończy się wolno w mięśniach, takie żebra nazywamy mięśniowymi lub wolnymi. Pies ma z reguły 13 par żeber, w tym 9 prawdziwych i 4 rzekome w tym ostatnia para żeber wolnych.   

Żebro kostne ma na końcu bliższym głowę żebra. Powierzchnia stawowa głowy żebra jest podzielona bruzdą głowy żebra na dwie powierzchnie, przednią i tylną. Obie powierzchnie są przeznaczone do jednoczesnego zestawienia z dwoma sąsiadującymi kręgami. Zestawiają się one z odpowiednimi dołkami żebrowymi na trzonach kręgów piersiowych; dołkiem kręgowym doogonowym kręgu poprzedzającego oraz dołkiem kręgowym doczaszkowym kręgu następnego.

Przewężenie kostne biegnące za głową żebra określamy jako szyjkę żebra, a wyniosłość leżąca na drugim końcu szyjki nazywamy guzkiem żebra, który posiada gładką powierzchnię stawową służącą do zestawienia z dołkiem żebrowym wyrostka poprzecznego odpowiedniego kręgu piersiowego. Koniec bliższy, przykręgowy żebra, nieco poniżej od guzka, jest oddzielony od środkowego odcinka żebra czyli trzonu żebra za pomocą zgięcia zwanego kątem żebra. Powierzchnia wewnętrzna trzonu ma w pobliżu krawędzi doogonowej zagłębienie zwane bruzdą żebra, która mieści tętnicę, żyłę i nerw międzyżebrowy.

Koniec dalszy, obwodowy, żebra kostnego zespala się z chrząstką żebrową. Zespolenie to ma charakter spojenia. Żebro kostne łączy się z chrząstką żebrową pod pewnym kątem zwanym kolanem żebra. Chrząstka żebrowa żeber prawdziwych łączy się z mostkiem stawem mostkowo-żebrowym. Chrząstki żeber rzekomych są cieńsze i zarazem dłuższe niż chrząstki żeber prawdziwych. Nakładają się one na siebie od strony doogonowej i tworzą wspomniany już łuk żebrowy, który sięga do mostka.

W mostku wyróżnia się trzy części: rękojeść mostka, trzon mostka oraz wyrostek mieczykowaty zakończony chrząstką mieczykowatą. Rękojeść jest doczaszkową częścią mostka, odgraniczoną od trzonu przez wcięcie żebrowe dla II pary żeber. Wynika z tego, że rękojeść ma po obu stronach wcięcia żebrowe dla I pary żeber. Trzon mostka u psa ma kształt czworoboczny i składa się z 6 skostniałych odcinków połączonych chrząstkozrostami mostkowymi. Po obu stronach mostka występują symetryczne zagłębienia czyli wcięcia żebrowe. Służą one do zestawienia z chrząstkami żebrowymi żeber prawdziwych.

Wyrostek mieczykowaty stanowi zakończenie mostka od strony doogonowe i  nie łączy się z żebrami. Składa sie z dwóch części: właściwego wyrostka mieczykowatego oraz wąskiej chrząstki mieczykowatej.

dr n. wet Tomasz Wojnar
Przychodnia Weterynaryjna CHIRON
www.chiron.krakow.pl