Różnice między żywieniem psa i kota

Głównym celem żywienia jest dostarczenie energii i składników odżywczych pokrywających zapotrzebowanie psa lub kota. Prawidłowe żywienie psów i kotów polega na podawaniu im pokarmów, zaspokajających ich indywidualne potrzeby wynikające z wieku, wielkości, stanu fizjologicznego i aktywności fizycznej. Tym samym jednym z podstawowych wyzwań, stojących przed opiekunem psa czy kota, jest zrozumienie specyficznych potrzeb pokarmowych swojego zwierzęcia. Nie ma jednego sposobu żywienia właściwego dla każdego psa czy kota, ale zasada mówiąca o dążeniu do optimum jest prawdziwa w każdym przypadku. Mimo tego, że psy i koty dzielą bardzo podobne źródła pożywienia, to odmienne zapotrzebowania na substancje odżywcze, które znajdują się w tych pokarmach, decydują o tym, że prawidłowe odżywianie kota i psa zasadniczo się różnią.

Prawidłowe żywienie to bardzo ważny element opieki nad zwierzęciem, służący utrzymaniu zdrowia i dobrego samopoczucia. Optymalne żywienie jest także czynnikiem warunkującym maksymalne wykorzystanie potencjału genetycznego, a co za tym idzie, zwiększenia szans na dłuższe życie, oraz umożliwiającym poprawę jakości życia oraz zmniejszenie ryzyka niektórych chorób. Właściwe zrozumienie różnic dotyczących żywienia między względnie mięsożernymi psami i bezwzględnie mięsożernymi kotami jest podstawowym warunkiem odpowiedniego zaspokojenia ich zapotrzebowań pokarmowych.

Psy są zwierzętami względnie mięsożernymi, o stosunkowo dużej elastyczności pokarmowej, co oznacza, że są w stanie efektywnie korzystać z pokarmów zarówno pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego. Cecha ta pozwala na stosowanie w żywieniu psów wielu różnych źródeł substancji odżywczych. Natomiast koty zalicza się do zwierząt bezwzględnie mięsożernych. Oznacza to m.in., że koty wymagają pokarmów pochodzenia zwierzęcego (ale nie samego mięsa), gdyż jedynie one są źródłem niezbędnych im składników odżywczych. Na bezwzględną mięsożerność kota wskazuje zarówno specyfika jego fizjologii, jak i anatomii. Budowa uzębienia oraz szczęki i żuchwy pokazują, że koty są przystosowane jedynie do chwytania, rozrywania i połykania kęsów pokarmu praktycznie bez możliwości ich żucia. Zęby psów oprócz typowo mięsożernych cech (długie kły, mocne przedtrzonowce) mają zęby trzonowe, które mogą być wykorzystywane do rozdrabniania pokarmów roślinnych. Kolejną cechą różniącą te dwa gatunki jest długość jelit (zarówno ta bezwzględna, jak i w relacji do masy ciała), które są u kota zdecydowanie krótsze niż u wszystkożerców i roślinożerców, a także względnie mięsożernych psów (patrz tabela).

Odmienność kotów i psów przejawia się także w innym zapotrzebowaniu na większość składników odżywczych, np. koty wykazują wyższe zapotrzebowanie na białko niż psy (minimum 25% suchej masy i 18% suchej masy, odpowiednio dla kotów i psów)[1]. O mięsożerności psów świadczy ich zapotrzebowanie na aminokwas obecny w tkankach zwierzęcych - argininę, podczas gdy dla kotów niezbędne aminokwasy to arginina i tauryna. W porównaniu z człowiekiem lista niezbędnych aminokwasów dla psów i kotów jest istotnie dłuższa[2], co jest jednym z argumentów, potwierdzających mięsożerność obu gatunków w odróżnieniu od wszystkożernego człowieka. Z kolei wyższe zapotrzebowania kotów na białko i aminokwasy pokazuje, że ich mięsożerność jest bardziej wyrażona niż u psów. Bezwzględna mięsożerność kotów przejawia się także specyficznym metabolizmem białka. U tego gatunku zwierząt istnieje stała, wysoka aktywność enzymów odpowiadających za trawienie białek w jelitach i rozkładanie ich w wątrobie w celu wykorzystania jako źródła energii. Stąd też wynika konieczność obecności tych substancji odżywczych w pokarmie kotów w wystarczającej ilości (wyższej niż u psów), aby zapobiec rozkładaniu białek własnych organizmu. Należy podkreślić, że bogatym źródłem zarówno pełnowartościowego białka i w tym wszystkich niezbędnych aminokwasów jest nie tylko mięso, ale inne produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak wątroba, żołądki i jelita, nerki, skóra itp., czyli wszystko, co stanowi pokarm mięsożercy.

Koty wymagają istotnie wyższych zawartości tłuszczu w diecie (zalecane minimum to 9% suchej masy pokarmu) w porównaniu z psami (zalecane minimum to 5,5% sm.). Ze względu na brak możliwości przekształcenia kwasu linolowego w kwas arachidonowy (nienasycone kwasy tłuszczowe omega 6), powoduje, że ten ostatni stanowi niezbędny element pokarmu kotów. Dodatkowo zwierzęta te - ze względu na brak odpowiednich enzymów - nie są w stanie wytworzyć z beta karotenów witaminy A[3], jednej z witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, dlatego też wymagają dostarczenia jej z pokarmem już w aktywnej postaci - retinolu. Koty nie mają także możliwości przekształcenia aminokwasu tryptofanu do niacyny (witaminy B₃), zatem ich zapotrzebowanie na ten składnik pokarmowy jest ponad dwukrotnie wyższe niż u psów.

Bardzo dużo emocji budzi udział składników pochodzenia roślinnego w diecie psów i kotów. Żeby właściwie zrozumieć to zagadnienie, trzeba sięgnąć do bardzo podstawowych zjawisk metabolicznych w organizmach ssaków. Głównym materiałem roślinnym, jaki trafia do miski psa czy kota, są węglowodany, które są uniwersalnym nośnikiem energii w organizmach ssaków. Jego najlepiej znanym reprezentantem jest glukoza - wytwarzana w wielu procesach, które w przebiegu ewolucji u różnych gatunków różnie się rozwinęły. Badania pokazały, że zarówno psy, jak i koty trawią i wykorzystują węglowodany dostarczone w diecie, choć oczywiście w ich pokarmie węglowodanów powinno być mniej niż w tym optymalnym dla człowieka[4]. Strawione węglowodany (głównie skrobia) są źródłem glukozy, która przy ich braku jest wytwarzana z białka lub tłuszczów. Badania potwierdzają stosunkowo duże możliwości trawienia i wykorzystywania węglowodanów u psów i kotów. Te przystosowania do wykorzystywania skrobi są wyraźnie widoczne w genomie psa[5], gdy u kotów te fizjologiczne przystosowania do wykorzystywania węglowodanów jako źródła pożywienia są słabiej wyrażone, ale nadal obecne[6]. To, co różni psy i koty od człowieka to fakt, że zarówno u kotów i psów brak jest amylazy ślinowej (enzymu trawiącego skrobię), a badania wykazały, że u kotów występuje niższa aktywność enzymów trawiących skrobię i inne węglowodany złożone niż u psów. Dotyczy to zarówno amylazy trzustkowej, jak i enzymów produkowanych w ścianie jelita[7]. Nie oznacza to jednak, że węglowodany nie mogą stanowić części zbilansowanej diety kota. Mimo wyraźnych ograniczeń w porównaniu z psami okazuje się, że odpowiednie przetworzenie (gotowanie i rozdrobnienie) gwarantują strawność skrobi u kotów na poziomie zbliżonym do tego u psów, który wynosi powyżej 94%[8]. Zarówno w przypadku psów i kotów nie określono minimalnych ani maksymalnych zaleceń dotyczących zawartości węglowodanów w kompletnym pożywieniu[9]. Co oznacza, że nie ma racjonalnych przeszkód, by kompletna dieta kota czy psa zawierała część swojego składu w formie węglowodanów.

Jednym z podstawowych czynników wpływających na dobre samopoczucie zwierząt i tzw. komfort trawienny jest skład pokarmu, czyli proporcje poszczególnych grup składników (białek, węglowodanów, tłuszczów oraz elementów mineralnych). Należy podkreślić, że w odróżnieniu od człowieka, zarówno psy, jak i koty wymagają pokarmu stałego pod względem składu, gdyż jedynie taka dieta pozwala na zmniejszenie ryzyka wystąpienia niepożądanych reakcji ze strony przewodu pokarmowego w postaci biegunek[10]. Istotne jest, by wiedzieć, że u kotów, w odróżnieniu od psów, występuje zjawisko instynktownej potrzeby zmiany smaku. Oznacza to potrzebę jedynie zmiany smaku, a nie składu pokarmu. Jest to jeden z powodów, dla którego karmy gotowe przeznaczone dla kotów charakteryzują się dużo większą rozmaitością odmian smakowych niż karmy dla psów, co gwarantuje zaspokojenie naturalnych preferencji kota – różnego smaku pokarmu o prawie identycznym składzie odżywczym.

Różnice między psami i kotami widoczne są także w obszarze zachowań związanych z żywieniem. Koty jedzą kilkanaście małych posiłków w ciągu doby (zarówno w dzień, jak i w nocy), natomiast dla psów optymalne jest podawanie pokarmu w 1 - 2 porcjach dziennie. Koty zjadają także znacznie mniejsze posiłki niż psy. Porcja pokarmu u kota zawiera średnio 23 kcal (jedna mysz polna to około 30 kcal)[11][12].  Z kolei posiłki psów są w większości przypadków obfite. Jest to pozostałość po zachowaniach żywieniowych dzikich przodków. U kotów zdecydowanie silniej wyrażony jest instynkt łowny, co również przekłada się na preferencje pokarmowe. Koty są bardziej „wybredne” w kwestii pokarmu; wybierają zazwyczaj pożywienie, które zarówno wyglądem, jak i składem przypomina naturalne zdobycze. Dlatego większość kotów chętniej zjada pokarmy mokre, podgrzane do temperatury ciała, o zawartości makroskładników, która dostarcza 50 % energii z białek, 40% z tłuszczów i 10 % z węglowodanów. Z kolei psy najczęściej decydują się na pokarm, który dostarcza 30%, 63% i 7% odpowiednio z białek, tłuszczów i węglowodanów[13]^.

Biorąc pod uwagę istnienie znaczących różnic w kwestii żywienia między psami i kotami, staje się oczywiste, że, aby zaspokoić specyficzne dla każdego gatunku zwierząt zapotrzebowania na składniki odżywcze, konieczne jest stosowanie różnych proporcji tych samych surowców pokarmowych, odzwierciedlając te rozbieżności. Niedostosowanie diety do indywidualnych potrzeb jednego lub drugiego z gatunków zwierząt może być przyczyną wielu negatywnych konsekwencji zdrowotnych. Jednak nie wolno opierać decyzji na temat żywienia na podstawie obiegowych opinii, które w wielu przypadkach nie mają podstaw w rzetelnej naukowej wiedzy, przez co podążanie za popularnymi mitami żywieniowymi może prowadzić do różnego rodzaju problemów wywołanych złym żywieniem.

Lek. Wet. Małgorzata Głowacka
Dr n. wet. Michał Ceregrzyn
Mars Polska

Piśmiennictwo: