Podstawy technologii produkcji karm gotowych cz. 1 – wstęp

Wiele osób postrzega karmy gotowe jako wymysł ostatnich dziesięcioleci i jako „nowość” traktuje je z pewną nieufnością. Tymczasem historia produkcji karm gotowych przeznaczonych dla psów i kotów sięga drugiej połowy XIX wieku. Wtedy to Amerykanin James Spratt podczas podróży do Anglii zaobserwował, że psy zjadały suchary wyrzucane ze statków przez marynarzy i wpadł na pomysł wytwarzania specjalnych ciastek dla zwierząt. Podjął się tego zadania wraz z londyńskim piekarzem o nazwisku Walker. Współpraca zaowocowała produkcją „ciastek” o nazwie „Spratt’s Patent Meat Fibrine Dog Cake”. Były one wytwarzane ze zbóż, warzyw i mięsa, a proces produkcyjny polegał na mieszaniu, wypiekaniu i suszeniu. Ciastka te były sprzedawane na rynku brytyjskim z dużym sukcesem, co spowodowało, że po 10 latach trafiły również do Stanów Zjednoczonych. Sukces Spratta zachęcił wielu przedsiębiorców, którzy na początku XX wieku zaczęli wytwarzać psie ciastka w wielu kształtach i wielkościach.

Pierwszą w historii karmę pełnoporcjową, czyli spełniającą wszystkie zapotrzebowania żywieniowe psów - zgodne z ówczesną wiedzą - wyprodukowała firma F.H. Bennett Biscuit Co. Wprowadzili oni na rynek swoje produkty w roku 1908. Kilkanaście lat później, bo w latach dwudziestych XX wieku została wyprodukowana przez braci Chappel w USA pierwsza gotowa karma wilgotna w postaci puszkowanej koniny. XX wiek to czas intensywnego rozwoju przemysłu karm gotowych dla zwierząt (Ceregrzyn i wsp., 2013). Produkowano ciastka, kawałki (ang. kibbles), karmy puszkowane, a od roku 1928 także tzw. mączkę (ang. meal), będącą mieszaniną wysuszonych składników, sprzedawaną w 45-kilogramowych workach. Karmy gotowe dla psów sprzedawano ówcześnie tylko w składach paszowych, a dopiero od roku 1931 trafiły one na półki sklepów spożywczych, co początkowo spotkało się z oporem sklepikarzy. Jednak powodzenie takiej formy sprzedaży szybko rozwiało wątpliwości handlowców, a karmy dla zwierząt stawały się coraz bardziej popularne i miały coraz więcej zwolenników.

Po okresie zawirowań wojennych, w roku 1948, lekarz weterynarii Mark Morris opracował pierwszą karmę leczniczą przeznaczoną dla psów z niewydolnością nerek. Kolejnym niezwykle ważnym wydarzeniem w historii produkcji karm gotowych było wykorzystanie procesu ekstruzji (szczegółowy opis tej technologii znajdzie Czytelnik w artykule, dotyczącym produkcji karm suchych). Nastąpiło to w latach pięćdziesiątych XX wieku, a pierwszy tego rodzaju produkt trafił na półki w roku 1957. Od tamtej pory karmy ekstrudowane stanowią większość karm dla psów i kotów sprzedawanych na świecie. Pierwsza karma półwilgotna była przeznaczona dla kotów i została wyprodukowana w latach siedemdziesiątych XX wieku (Ceregrzyn i wsp., 2013).

Od tamtego czasu przemysł, zajmujący się produkcją karm dla zwierząt, podlega ciągłemu rozwojowi wraz z ulepszaniem technologii i- przede wszystkim- wraz z postępem nauki na temat żywienia psów i kotów. Receptury są udoskonalane zgodnie z aktualnym stanem wiedzy na temat zapotrzebowań żywieniowych, specyfiki trawienia, wchłaniania poszczególnych składników odżywczych itp. Przemysł paszowy jest także bardzo precyzyjnie regulowany prawnie i co za tym idzie kontrolowany na każdym etapie produkcji - od pozyskiwania surowców aż po gotowe produkty. W Polsce nadzorem nad produkcją karm dla psów (i innych zwierząt) zajmuje się między innymi Inspekcja Weterynaryjna. Producenci karm gotowych muszą przestrzegać wielu przepisów i zasad dotyczących zarówno praktyki produkcyjnej, jak i etykietowania swoich produktów. Organizacją, która zajmuje się m.in. opracowaniem dokumentów, dotyczących zasad dobrej praktyki produkcyjnej i znakowania produktów czy dostarczaniem praktycznych norm żywieniowych służących tworzeniu receptur karm jest FEDIAF, czyli Europejska Federacja Przemysłu Żywieniowego Zwierząt Domowych. FEDIAF zrzesza aktualnie około 650 producentów karm dla zwierząt z 26 krajów, którzy deklarują spełnianie opracowanych przez tę organizację zasad. Dokumentami, stanowiącymi zbiór wytycznych dla producentów karm są m.in. Przewodnik dobrych praktyk produkcyjnych i higienicznych dla przemysłu karm dla zwierząt domowych, Przewodnik żywieniowy dla psów i kotów, Kodeks dobrej praktyki znakowania karmy dla zwierząt domowych.

Opracowanie i przygotowanie prawidłowego pokarmu dla psów wymaga doświadczenia i szerokiej wiedzy na temat potrzeb zwierzęcia, jego metabolizmu, interakcji zachodzących miedzy poszczególnymi składnikami pokarmowymi, procesów obróbki itp. Kompletny i zbilansowany pokarm, czyli taki, który dostarczy psu wszystkich niezbędnych składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach, zbilansowanych z energią, o właściwej przyswajalności powstanie, jeśli dobierze się składniki zgodnie z zapotrzebowaniem zwierzęcia i podda się je prawidłowej obróbce. Szczególnie istotna jest powtarzalność tych działań, która powoduje otrzymanie stałego w składzie produktu finalnego. Oczywiście przygotowanie takiego pokarmu w domu jest możliwe, jednak jest trudne i niezwykle pracochłonne oraz wymaga dysponowania szeroką wiedzą na temat żywienia psów. W praktyce niestety większości właścicieli się to nie udaje (Dillitzer i wsp., 2011). W pełnoporcjowych karmach gotowych – zarówno suchych jak i mokrych - wszystkie założenia warunkujące kompletność żywieniową i bezpieczeństwo produktu są gwarantowane przez producentów. Karmy te są łatwe do podawania, a przede wszystkim zaspokajają wszelkie potrzeby żywieniowe psów. Zbilansowanie składu, bezpieczeństwo oraz wygoda ich stosowania to główne przyczyny dużej popularności, jaką cieszą się te produkty, wpływając jednocześnie pozytywnie na zdrowie zwierząt.

Obecnie na rynku spotykamy głównie karmy pełnoporcjowe produkowane w dwóch technologiach- suchej i mokrej. Każda z tych technologii ma swoje specyficzne cechy, które decydują o ich wartościach odżywczych, smakowitości i strawności. Karmy suche i mokre różnią się pod wieloma względami – m.in. składem, który ma wpływ na proporcje głównych grup składników odżywczych tj. wody, białka, tłuszczów i węglowodanów. Szczegóły znajdą Czytelnicy w innych artykułach naszego autorstwa. Warto jednak zaznaczyć, że obie technologie pozwalają na wyprodukowanie karm spełniających w równym stopniu zapotrzebowania na niezbędne składniki odżywcze i energię, stanowiąc pełnowartościowy posiłek, dostarczający zwierzęciu wszystkich niezbędnych substancji pokarmowych we właściwych ilościach i proporcjach. Wiele dziesięcioleci rozwoju i udoskonalania karm gotowych zaowocowało tym, że produkty te są precyzyjnie dopasowane do wymagań zwierząt, dla których są przeznaczone zgodnie z aktualną wiedzą i możliwościami technologicznymi.

Lek. wet. Małgorzata Głowacka
Dr n. wet. Michał Ceregrzyn
Mars Polska

Piśmiennictwo:

Ceregrzyn, M., R. Lechowski, et al. (2013). Podstawy Żywienia Psów i Kotów. Wrocław, Elsevier Urban&Partner.

Dillitzer, N., N. Becker, et al. (2011). "Intake of minerals, trace elements and vitamins in bone and raw food rations in adult dogs." The British journal of nutrition 106 Suppl 1: S53-56.