Zapotrzebowanie psa na składniki odżywcze cz. 5 - tłuszcz i jego rola

Spośród sześciu grup składników pokarmowych (woda, białka, tłuszcze, węglowodany, witaminy i minerały), które muszą zostać dostarczone psu w pokarmie, tłuszcze pełnią wiele istotnych ról w organizmie zwierzęcia, co czyni je niezbędnymi substancjami odżywczymi. Tłuszcz pokarmowy stanowi przede wszystkim źródło energii oraz niezbędnych kwasów tłuszczowych. Dodatkowo tłuszcze w diecie są nośnikami witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W organizmie tłuszcz podskórny oraz okołotkankowy pełni funkcję magazynu energii oraz chroni narządy przed urazami mechanicznymi, jest także izolatorem termicznym. Dla psów tłuszcz jest także ważnym czynnikiem decydującym o smakowitości pokarmu. Aby utrzymać zdrowie i dobre samopoczucie, psy wymagają w diecie minimalnej zawartości tłuszczu na poziomie powyżej 5.5 g/100 g suchej masy karmy³. Minimum biologiczne jest znacznie niższe i wynosi w granicach 1 - 2 % całkowitej masy pokarmu². Ta ilość umożliwia jedynie wchłonięcie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, nie zapewnia jednak optymalnego zaspokojenia zapotrzebowań pokarmowych i nie jest zalecana w prawidłowym żywieniu zdrowych psów. Z drugiej strony, psy tolerują wysokie zawartości tłuszczu w diecie, nawet powyżej 60% całej energii zawartej w pokarmie. Jednak wysoka zawartość tłuszczu w codziennej diecie psa może być zdrowa pod warunkiem odpowiedniej podaży przeciwutleniaczy i zrównoważenia całej dawki pokarmowej z innymi składnikami odżywczymi. Źródłem tłuszczów w pokarmie psów mogą być zarówno surowce pochodzenia zwierzęcego, jak i roślinnego.

Tłuszcze stanowią niezwykle różnorodną grupę związków chemicznych. Występują one jako substancje płynne (oleje) oraz stałe (tłuszcze). Zalicza się do nich: kwasy tłuszczowe, triacyloglicerole - dawniej zwane trójglicerydami - (estry kwasów tłuszczowych i glicerolu), tłuszcze złożone (np. fosfolipidy), prostaglandyny, sterole i witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A, D, E, K) oraz wszystkie związki pochodne o aktywności witamin[1].

Tłuszcze to źródło kwasów tłuszczowych. Ich rola i znaczenie dla organizmu zależą od ich specyficznej struktury chemicznej. Z punktu widzenia żywienia kwasy tłuszczowe dzieli się na dwie grupy o odmiennych właściwościach biologicznych - są to kwasy nasycone i nienasycone. Nasycone kwasy tłuszczowe są wykorzystywane jako źródło energii i nie ma specyficznych wymagań dotyczących ich ilości w diecie psa, pod warunkiem, że spełniona jest ogólna potrzeba zawartości tłuszczu w pokarmie. Ważną rolę w utrzymaniu zdrowia psów pełnią natomiast nienasycone kwasy tłuszczowe, które mają w swej strukturze podwójne wiązanie w łańcuchu węglowym. Obecność tego podwójnego wiązania decyduje o unikalnych właściwościach chemicznych i zdolności wchodzenia w odpowiednie reakcje, które prowadzą do powstania ważnych czynników regulacyjnych i elementów strukturalnych organizmu. Jeżeli w cząsteczce kwasu tłuszczowego podwójnych wiązań jest więcej niż jedno, kwasy takie nazywa się wielonienasyconymi. Spośród wielonienasyconych kwasów tłuszczowych ważne role odgrywają kwasy omega-3 oraz omega-6. Ich nazwy wywodzą się z lokalizacji wiązania podwójnego - kwasy omega-3 mają pierwsze wiązanie podwójne między 3 a 4 atomem węgla, a w kwasach tłuszczowych omega-6 pierwsze wiązanie podwójne jest zlokalizowane między 6 a 7 atomem węgla. Ze względu na swoje unikalne właściwości chemiczne wielonienasycone kwasy tłuszczowe są ważnymi składnikami odżywczymi, a brak możliwości ich syntezy w organizmie czyni je niezbędnymi elementami pokarmu. Dla psów dorosłych jest to jedynie kwas linolowy, a dla szczeniąt i suk w okresie reprodukcji niezbędne kwasy tłuszczowe to: kwas linolowy, kwas alfa-linolenowy, kwas arachidonowy i kwasy eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA)[2]. (patrz tabela)

Spośród wszystkich składników odżywczych tłuszcze dostarczają największą ilość energii metabolicznej (około 8,5 kcal z 1 g tłuszczu), co powoduje, że to właśnie zawartość tłuszczu decyduje w głównej mierze o kaloryczności pokarmu. Z jednej strony umożliwiają one dostarczenie odpowiedniej porcji energii w niewielkiej dawce pokarmu, ale z drugiej strony nadmierna podaż tłuszczu może łatwo doprowadzić do nadwagi i otyłości. Warto nadmienić, że przekarmienie energetyczne jest również możliwe, jeśli w pokarmie znajduje się nadmiar białka lub węglowodanów. Stąd też istotna jest ścisła kontrola ilości energii, jaką pies otrzymuje w dziennej dawce pokarmu, pochodzącej ze wszystkich źródeł. Tłuszcze wymagają tej kontroli szczególnie właśnie ze względu na ich wysoki ładunek kaloryczny. Istotą zdrowego żywienia jest równoważenie potrzeb zwierzęcia z podażą składników odżywczych. Energia pokarmowa jest szczególnie ważna, ponieważ udowodniono, że psy, którym podawano zrównoważoną ilość energii pokarmowej w ciągu całego życia miały statystycznie większe szanse na dłuższe i zdrowsze życie[3].

Kwasy tłuszczowe pełnią w organizmie niezwykle istotną funkcję strukturalną, wchodząc w skład błon biologicznych i decydując o ich właściwościach (integralności i płynności). Poza tym NNKT dostarczają prekursorów dla mediatorów reakcji zapalnych - mają tym samym ogromny wpływ na odporność zwierzęcia. Kwasy tłuszczowe omega-3 i omega-6 odgrywają odmienne role w organizmie. Związkiem wyjściowym dla kwasów szeregu omega-3 jest kwas alfa-linolenowy, którego bogatym źródłem są oleje z ryb morskich oraz olej lniany. W wyniku wydłużania kwasu alfa-linolenowego powstają kwasy eikozapentaenowy (EPA) oraz dokozaheksaenowy (DHA), które wykazują ogromną aktywność biologiczną. Ich pochodne wykazują silne działanie przeciwzapalne, stąd są one wykorzystywane w leczeniu chorób zapalnych skóry i stawów. Dodatkowo DHA wpływa na prawidłowy rozwój tkanki nerwowej oraz siatkówki oka. U psów wykazano, że dodatek DHA w diecie wpływa pozytywnie na zwiększenie zdolności uczenia się - podobnie jak ma to miejsce u dzieci². Z kolei kwasy tłuszczowe omega-6 wpływają w znaczący sposób na utrzymanie prawidłowej struktury oraz funkcji naskórka i skóry właściwej. Ich niedobór w diecie może być przyczyną nadmiernego złuszczania naskórka, miejscowego spadku odporności oraz wzrostu reakcji na alergeny. Prekursorem kwasów szlaku omega-6 jest kwas linolowy, którego naturalnym źródłem są oleje roślinne (np. olej rzepakowy, słonecznikowy).

Tłuszcz jest ważnym czynnikiem wpływającym pozytywnie na smakowitość pokarmu, co wykorzystywane jest np. w dietach dla wybrednych zwierząt. Najbardziej pożądane przez psy pokarmy, zawierają taką ilość tłuszczu, która dostarcza około 60% energii metabolicznej, co oznacza, że psy preferują pokarmy wysokotłuszczowe. Z drugiej strony minimum biologiczne zawartości tłuszczów w pokarmie - bez określenia ich rodzaju - wynosi 1 - 2 % suchej masy. Należy pamiętać, że nie są to wartości zalecane w normalnym żywieniu, gdyż umożliwiają jedynie wchłonięcie witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, lecz nie gwarantują zaspokojenia zapotrzebowań żywieniowych na kwasy tłuszczowe i nie zapewniają optymalnego odżywienia. Powyższy dysonans pokazuje, że tłuszcze są elementem diety, którego zawartość może się wahać w stosunkowo dużym zakresie. Zawartość tłuszczu zawsze należy dostosowywać do aktualnych potrzeb zwierzęcia.

Minimalne zalecane zapotrzebowanie na tłuszcze u psów zostało określone zarówno dla tłuszczu całkowitego, jak i poszczególnych niezbędnych kwasów tłuszczowych. Z badań wiemy, że zarówno niedobór jak i nadmiar tłuszczów w pokarmie jest szkodliwy. Niedobór tłuszczów może prowadzić do zaburzeń dermatologicznych, pogorszenia gojenia ran czy zaburzeń rozrodu. Nadmiar z kolei prowadzi do spożywania zbyt dużej ilości energii w stosunku do zapotrzebowania, co stanowi przyczynę nadwagi i otyłości. Wysoka zawartość tłuszczu w pokarmie dodatkowo zwiększa ryzyko jełczenia, a co za tym idzie podrażnień przewodu pokarmowego toksycznymi produktami utleniania tłuszczów. Psy tolerują wysokie ilości tłuszczu w diecie pod warunkiem odpowiedniej podaży przeciwutleniaczy (m. in. witaminy E). Nadmiar tłuszczu przy braku przeciwutleniaczy może prowadzić do uogólnionego zapalenia tkanki tłuszczowej tzw. choroby żółtego tłuszczu. Normy żywieniowe NRC określają maksymalną bezpieczną zawartość tłuszczu całkowitego w pokarmie na 33% suchej masy². Przyjmuje się, że zawartość tłuszczu w pokarmie nie powinna przekraczać 40% (w całej karmie) dla zdrowych psów, gdyż wyższe ilości mogą stać się przyczyną zapalenia trzustki i biegunek tłuszczowych.²

Tłuszcz odgrywa wiele istotnych ról w organizmie psa, stąd też jego obecność w pokarmie jest niezbędna. Tłuszcz stanowi źródło energii, poprawia smakowitość pokarmu, wpływa na prawidłowe funkcje rozrodcze, strukturę skóry, wspomaga procesy termoregulacji. Zawartość tłuszczów w pokarmie dla zdrowych psów powinna spełniać normy żywieniowe, tak, aby zwierzę otrzymywało ich optymalne ilości, z jednej strony zaspokajające zapotrzebowania żywieniowe, a z drugiej pozwalające uniknąć negatywnych skutków nadmiernej podaży tłuszczu pokarmowego. Należy podkreślić, że pełnoporcjowe karmy gotowe - zarówno suche jak i mokre - są tak skomponowane, że dostarczają wszystkich niezbędnych składników odżywczych – w tym tłuszczów - w odpowiednich ilościach i proporcjach oraz gwarantują właściwą smakowitość dla psów.

Lek. wet Małgorzata Głowacka
Dr n. wet Michał Ceregrzyn
Mars Polska